Sveitarstjórnarmál - 01.12.1948, Blaðsíða 52

50
SVEITARSTJÓRNARMÁL
taka við tíundarframtölum manna og eið-
festingu þeirra. Þá var þeim og einnig
falið að hafa eftirlit með þvi, að þessi
sveitargjöld væru greidd af höndum til
réttra aðilja á réttum tima. Ef sveitargjöld
guldust ekki, var þeim skylt að sækja til
sektar þá menn, sem gjöldunum héldu,
og raunar alla aðra, sem brotlegir urðu
um lagaafbrigði í framfærslu- og sveitar-
málum, ef sakaraðiljar sjálfir annaðhvort
vanræktu að sækja málið eða höfðu ekki
rétt til þess, eins og t.d. var um hrepps-
ómaga. 1 samræmi við þessi lögreglustörf
sín nefndust hreppstjórnarmenn sóknar-
menn, og því heiti eru þeir jafnan nefndir
í fornum lögum. Hreppstjórnarmenn
fengu hlut af sektarfjám í málum öllum,
sem þeir sóttu í embættisnafni; um aðra
þóknun getur ekki þeim til handa. Hins
vegar urðu þeir að greiða öll hin sömu
sveitargjöld sem aðrir hreppsmenn og
afbrot þeirra í embætti vörðuðu refsingu,
ýmist 6 marka útlegð eða fjörbaugsgarð.
Hreppstjórnarfyrirkomulagið er merkileg
tilraun til valdssameiningar, og má að því
leyti hiklaust telja það langþroskuðustu
grein fornrar stjórnarskipunar.
Reglulegir hreppsfundir voru lögákveðn-
ir þrír á ári. Nefndust þeir samkomur
eða hreppssamkomur. Skyldi hin fyrsta
hreppssamkoma vera á langaföstu, önnur
um vor eftir vorþing og hin þriðja á hausti,
eigi fyrr en fjórar vikur lifðu sumars og
eigi síðar en fyrsta sunnudag í vetri. Allir
hreppsbændur voru skyldir að sækja sam-
komur annaðhvort sjálfir eða senda hús-
karla sína fyrir sig, ella varðaði þeim
þriggja marka útlegð. Haustsamkomur
hafa þó allir tíundargreiðendur verið
skyldir að sækja, griðmenn jafnt sem
bændur, af þvi að þar skyldu menn telja
fram fé sitt til tíundar. En þó að allir
hreppsbændur væru þannig að lögum
skyldir til bess að sækja samkomur, höfðu
samt þingskyldir bændur einir atkvæðis
rétt. Afl atkvæða réð úrslitum um öll ný
samkomumál, þ.e. allar nýjar ákvarðanir
í framfærslu- og sveitarmálum, en forn-
um samkomumálum varð þvi aðeins þok-
að eða breytt gömlum sveitarsamþykkt-
um, að allir væru á eitt sáttir. Ef sam-
komumenn greindi á mn framfærslurétt
ómaga, þannig að sumir vildu taka við
honum, en aðrir flytja hann á annan
hrepp, réðu þeir úrslitum, sem synja vildu.
Meðferð ýrnissa sveitarmála var bund-
in við ákveðnar hreppssamkomur, eins
og ég hef stundum getið um áður. Á
langaföstusamkomu t.d. skyldu menn beið
ast byggðarleyfis; á vorsamkomu fór fram
kosning hreppstjórnarmanna, og þá skyldu
þeir bændur, sem höfðu á bæ sín-
um bæði eldhús og skála, velja í milli
brunatr}'ggingar annars hvors; á haust-
samkomu skyldu menn tíunda fé sitt
og vinna eið að tíundinni, þá skyldu og
hreppstjórnarmenn skipta tíundum og
matgjöfum. Með nokkrum slíkum undan-
tekningum hafa menn þó getað tekið
öll framfærslu- og sveitarmál til með-
ferðar á hvaða hreppssamkomu sem var.
Þá skyldi og lýsa ýmsum tilkynningum
á hreppssamkomum, t.d. skyldu þeir menn.
sem fluttust nýir í hrepp, segja til sauð-
fjármarks síns (einkunnar) á næstu sam-
komu á eftir; á samkomum skyldi segja
til óskilafjár, hver tæki við meðférð goð-
orðs, ef goði fór af landi burt eða fleiri
áttu goðorð saman, o. s. frv.
Auk hinna reglulegu hreppsfunda eða
samkomna gat hver hreppsbóndi, sem
taldi sér ranglega færðan ómaga, stefnt til
almenns hreppsfundar um málið. Skyldi
hann boða til fundarins með sjö daga
fyrirvara og senda út þingboð. þ.e. kross,
sem bændur allir voru skyldir að láta
berast rétta boðleið um hreppinn. Varðaði
öllum þeim sektir, sem felldu niður slíkt
fundarboð eða létu undir höfuð leggjast
að sækja fundinn.
Sérstakir dómstólar skyldu dæma þær
sakir, er höfðaðar voru vegna lagaafbrigðo
í framfærslu- og sveitarmálum. Nefndust
þeir hreppadómar. Voru það sex manna
dómar, sem málsaðiljar nefndu menn í
að jöfnu eða þrjá hvor. Dómsköp að