Sveitarstjórnarmál - 01.12.1948, Side 48

4.6
SVEITARSTJÓRNARMÁL
mat eða kvikfé, öllu nema hrossum, enda
var hrossakjötsát óheimilt að fornum lög-
um eftir kristnitöku. Þurfamannatíund
skyldi goldin fyrir Marteinsmessu (11.
nóv.), en ef þá var ógoldin, var það tí-
undarhald og varðaði sex marka sekt;
átti þurfamaður sjálfur þá sök eða hrepp-
stjórnarmaður sá, sem tíund skipti á hend-
ur honum. Ef greiðslan dróst allan vetur-
inn og var ekki fram komin, þegar fjórar
vikur voru af sumri, gat þurfamaðurinn
neitað að taka við tíund sinni nema í
vaðmálum, og drægist greiðslan enn leng-
ur, svo að stefna yrði um tíundarhaldið,
var skylt að gjalda tiundina tvennum
gjöldum.
Matgjafir til þurfamanna stóðu í sam-
bandi við föstuhaldið, sem að vísu var
trúarlegur siður, en þó um leið svo veru-
leg sparnaðarráðstöfun fyrir bændur, að
sanngjarnt hefur þótt, að fátæklingar nytu
þar af nokkurs góðs. Var hver þingskyldur
bóndi skyldur að gefa þurfamönnum
þrisvar á ári náttverð heimilismanna
sinna, þeirra allra sem skyldir voru til lög-
föstu. Var áskilið, að þetta mætti ekki vera
fiskanáttverður, heldur annar betri matur.
Um úthlutun matgjafa fór eftir sömu regl-
um sem um þurfamannatíund, og sömu
aðiljar gátu sótt bændur til skaðabóta með
lögsókn, ef þeir tregðuðust við að inna
þær af höndum (matgjöld).
Tíund og matgjafir voru hvort tveggja
fastur tekjustofn, sem hrepparnir réðu
yfir til úthlutunar meðal þurfamanna.
öðru máli gegndi um þurfamannahlut-
inn, þ. e. þær greiðslur, sem kirkjan af-
salaði sér til þurfamanna fyrir ýmsar
tilslakanir frá settum lagaboðum um
kristnihald og þá einkum helgidagahald.
Þar var um að ræða óvissar tekjur, sem
nú eru svo kallaðar, en munu samt
oft hafa dropið drjúgt. Þurfamannahlut
átti t. d. að greiða af öllum helgidagaveið-
um, fugla- sem fiskveiðum, og var hann
fimmti hluti veiðarinnar. Af rekatrjám,
sem bjargað var á helgum dögum, skyldu
þurfamenn einnig fá fimmta hluta. Ef
svo bar til á helgum degi, að bjarga þyrfti
skipi eða vörum undan sjó, átti í staðinn
að greiða þurfamönnum alin vaðmáls eða
ullarreyfi. Þá skyldu þurfamenn einnig
fá fimmta hluta af sjálfdauðu kvikfé, ef
skorið var til matar, sem og af kálfum, ef
skornir voru innan þriggja nátta frá burði.
Þeir, sem brutu lög á þurfamönnum í
þessum efnum, urðu sóttir til sektar af
hverjum sem vildi.
Auk þessara föstu og óvissu tillaga, sem
þurfamenn hlutu, var þeim ívilnað á ýms-
an hátt umfram aðra menn, sem betur
voru megandi. Þurfamönnum með mikla
ómegð var t.d. leyft að róa til fiskjar á
helgum dögum, er öðrum var það óheim-
ilt, og þeir máttu setja upp hærra kaup
en aðrir fyrir vinnu sína.
Hér verður jafnframt að geta annarrar
starfsemi kirkjunnar í þágu fátæklinga
almennt. Þannig kom kirkjan þvi til vegar,
að allar þær gjafir, sem menn gáfu fá-
tæklingum ótilkvaddir og af frjálsum vilja,
voru taldar sálugjafir og gefnar fyrir guðs
sakir. Eru þess fjölmörg dæmi úr kirkju-
máldögum, að gefa skyldi fátækum mönn
um mjólk úr kúm, sem kirkjum voru
gefnar, eða mat og klæði af kirknafjám.
Tíund hina meiri mátti og leggja til fá-
tækra manna í guðs þakka skyni. Eru það-
an komin kristbú og kristfjárjarðir, sem
svo nefnast og jafnan fylgdi að kvöð fram-
færsla eins eða fleiri ómaga.
IV.
Ég hef nú gert nokkra grein fyrir fornri
skipun á framfærslu ómaga og þurfa-
manna, og verður þá næst fyrir að lýsa
þeim ráðstöfunum, sem gerðar voru til
varnar gegn sveitarþyngslum.
Vegna framfærsluskyldunnar áttu
hreppsbúar mikið í húfi um allan inn-
flutning nýrra manna i hreppinn. Þvi
til tryggingar, að ekki hlytust aukin sveit-
arþyngsli af innflutningi nýrra manna,
var hreppsbúum veitt um það úrskurðar
vald sjálfum, hvaða menn tækju sér ból-
festu í hrepp þeirra. Að þessu lutu ákvæði