Sveitarstjórnarmál - 01.12.1948, Blaðsíða 54

52
SVF.ITARSTJÓRNARMÁL
Vill Ljótr því láta heita at gefa til hofs,
en bera út börn ok drepa gamalmenni."
1 Svaðaþætti og Arnórs kerlingarnefs get-
ur einnig þessa sama hallæris (Björn Sig-
fússon). Er þar í frásögur fært, að mikils
háttar bóndi einn skagfirzkur, Svaði á
Svaðastöðum, hafi kallað saman marga fá-
tæka menn, látið þá gera eina mikla gröf
og djúpa og síðan tilkynnt þeim, að þá
skyldi alla drepa og jarða í þeirri miklu
gröf, sem þeir hefðu þar sjálfir gert. Jal'n-
framt er frá því sagt, að þá hafi verið
dæmt á samkomu af héraðsmönnum í
Skagafirði, að „fyrir sakir hallæris ok
svá mikils sultar, sem á lá, var lofat at
gefa upp fátæka menn gamla ok veita
enga hjálp, svá þeim er lama váru eða
at nökkuru vanheilir, ok eigi skyldi her-
bergja þá.“
Að því er Island varðar, virðast þessar
frásagnir frekast benda til lögskipaðrar
framfærsluskyldu, en það verður þó að
teljast vafasamt, að hve miklu leyti þessar
sagnir hafa að geyma raunverulegar sögu-
minjar. Um það er hins vegar óyggjandi
vitnisburður í fornlögum Noregs, að
gömul hjú og óverkfær voru látin deyja
drottni sínum. Þar segir svo um leysingja
og leysingju, er gifzt höfðu og gert frelsis-
öl sitt, að „ef þau verða at þrotum, þá
eru þat grafgangsmenn, skal grafa gröf
i kirkjugarði ok setja þau þar í ok láta
þar deyja.“ Ákvæði þetta er í Gulaþings-
lögum, sem eru frá kristnum timum. Er
þess sízt að vænta, að heiðinn siður væri
mildari í þessum efnum. Þá eru og einn-
ig fullar heimildir fyrir því, að barnaút-
burður var leyfilegur í heiðnum sið bæði
hér á landi og i Noregi.
Sú ályktun verður þó ekki dregin af
þessum dæmum, að framfærsluskylda
hafi engin verið með norrænum og ger-
mönskum bjóðum í heiðni. Vitneskja sú,
sem vér höfum í því efni, er óvefengjan-
leg um bað. að einhvers konar ættarfram-
færsla hefur með þeim tíðkazt, enda
er í beinum tengslum við erfðarétt
og fjárvörzlu ungra manna. Samkvæmt
fornlögum Noregs hvíldi þannig fram-
færsluskylda á ættinni og á húsbónda
gagnvart hjúum sínum. 1 þessu sambandi
er hin skarpa aðgreining fornrar ís-
lenzkrar framfærslulöggjafar á ómögum
og þurfamönnum mjög eftirtektarverð.
Virðist sú aðgreining bera glöggt vitni
tveimur aldurslögum í þessari löggjöf,
ö3ru heiSnu og hinu kristnu. Þurfamanna-
„styrkurinn" var algjörlega af kristnum
toga spunninn, sumpart greiddur af tíund
í þágu kirkjunnar og sumpart með gjöfum
og ivilnunum i sambandi við föstu- og
helgidagahald. Ómagarnir nutu einskis af
þessu. Framfærsla þeirra var alls óháð
kirkjulegum ráðstöfunum. Væri þessi tví-
skipting hrein ráðgáta, ef forn fram-
færslulöggjöf væri að stofni orðin til fyrir
frumkvæði kirkjunnar, og þá það ekki
síður, að kirkjunni var ekki falin fram-
kvæmd bessara mála hér á landi, eins og
varð í öllum öðrum löndum. Skýringm
getur varla verið önnur en sú, að fast
skipulag hafi hér verið komið á ómaga-
framfærsluna þegar í heiðni, en þá var
þess ekki heldur að vænta, að kirkjan
gæti eða vildi raska við þeim grundvelli.
Ýmis einstök ákvæði fornrar fram-
færslu- og sveitarstjórnarlöggjafar styðja
auk þess að þeirri niðurstöðu, að hún
sé upp runnin í heiðni og þá sennilega til
orðin, þegar íslenzkt þjóðriki var stofnað
árið 930. Um svipað leyti er t.d. talað
um byggðarleyfi í Vatnsdælu. Að vísu
kann að vera valt að leggja mjög mikið
upp úr þeim stað, því að héraðshöfðingjar
tóku sér jafnan það vald að reka brott
þá menn, sem þeir töldu til óþrifa í hér-
aði, en samkvæmt eðli þess máls er að
vænta, að slíkt ákvæði væri snemma í
lög tekið. Þá er það atriði mikilvægt, að
ákvæði brunatrygginganna eru miðuð við
húsafiölda miðrar 10. aldar, þegar skálar
eða sérstök svefnhús voru enn sjaldgæf
hér á landi og sofið var í eldhúsinu (Valtýr
Guðmundsson). Loks bendir flest til þess,
að sum af hinum hörðu ákvæðum fornra
laga um göngumenn stafi frá heiðni.