Sveitarstjórnarmál - 01.12.1948, Blaðsíða 37

SVEITARSTJ ÓRNARMÁL
35
hún mætir líka velvild margra viturra og
góðgjarnra manna í höfuðstaðnum, sem
sjá að núverandi félagsþróun hér á landi
stefnir ekki að heilbrigðu þjóðlífi.
Flestar tillögur sem fram hafa komið
um þetta mál hníga að því, að landinu
verði skipt i 4 sjálfstjórnarsvæði, og þá
stuðst í stórum dráttum við hin fornu f jórð-
ungamörk, en vegna þess hve mikill f jöldi
landsmanna á nú orðið heima í höfuðstað
landsins, virðist mörgmn sjálfsagt, að höf-
uðborgin verði sjálfstjórnarsvæði fyrir sig,
og þá hið fimmta í landinu. Á fjórðungs-
þingi Austfirðinga í september 1947 voru
gerðar samþykktir varðandi þessa skipt-
ingu, og skal ég ekki fjölyrða um þær, því
þær munu flestum kunnar. Auðvitað er
það mikið álitamál hvernig heppilegast sé
að skipta landinu í fjórðunga eða fylki,
en það hvernig sú skipting verður, er auð-
vitað ekkert aðalatriði, þó að mikilvægt sé
að sú skipting verði sem eðhlegust. Hitt er
að sjálfsögðu miklu þýðingarmeira, hve
mikið sjálfstæði á að skammta þessum
nýju félagsheildum, og hvernig komið
verði á eðlilegu jafnvægi á milli þeirra
annars vegar og hins sameiginlega rikis-
valds hins vegar. Mér virðist að hin
grundvallandi regla mætti vera sú, að
veita hinum nýju félagsheildum mögu-
leika og uppörvun til vaxandi sjálfstjórnar,
undir þróttmikilli en ekki um of afskipta-
samri sameiginlegri ríkisstjórn. Þetta er
nú bara almennt sjónarmið, sem lítill vandi
er að setja fram. Meiri vandi er að ákveða
markalinuna á milli valdsviðs landshlut-
anna og valdsviðs rikisins. Slik markalina
verður auðvitað ekki dregin í eitt skipti
fyrir öll; hún verður að vera hreyfanleg,
og að sjálfsögðu verður það hlutverk Al-
þingis, að draga hana á hverjum tíma eftir
þvi sem aðstæður og þarfir krefja. Fram-
hjá því verður þó ekki komizt, að einhver
málefnisleg landamæri verður þarna að
setja í hyrjun. Ákvæði um það er varla
hægt að setja í stjórnarskrána nema þá í
allra stærstu dráttmn, en verður að gerast
smátt og smátt með lögum frá Alþingi.
Vert er að minnast þess í þessu sambandi,
að málefnaleg takmörk á milli sveitar-
stjórnar og rikisstjórnar eru nú ekki sér-
lega glögg hér á landi, og vegna yfirgangs
ríkisvaldsins í skatta- og tollamálum, hefir
valdsvið hins fésterka ríkis sífellt aukizt
á kostnað sveitarstjórnanna, sem flestar
eru févana.
Sérmálin. Hu&myndir manna um það
hver mál skuii vera séimál
hinna nýju félagsheilda, eru af skiljan-
legum ástæðum mjög á reiki, því lítið
hefir enn verið um það rætt eða ritað opin-
berlega. Á landsþingi Samb. sveitarfélag-
anna 1946 voru lagðar fram tillögur um
þó nokkuð víðtækt verksvið fyrir væntan-
lega fjórðunga eða fylki. Þær hafa ekki
enn komið til atkvæða á fundum sam-
bandsins. Vil ég nú leyfa mér að fara
nokkrum orðum um þetta atriði.
1. Fjármálin. Þýðingarmesta sérmál
hinna nýju félagsheilda verða fjármál
þeirra. Það er höfuðnauðsyn, að þær verði
gerðar nægiiega fjársterkar til þess að
leysa sómasamlega af hendi þau félags-
legu verkefni, sem þeim verða fengin í
hendur. Að öðrum kosti mun sú saga end-
urtaka sig, að ríkisvaldið leggur undir sig
verksvið þeirra, eins og það hefir svo mjög
gert gagnvart sýslu- og sveitarfélögum, af
því að ríkisvaldið hefir ekki tímt að sjá
þeim fyrir hæfilegum tekjustofmnn, held-
ur viljað sitja að þeim sjálft, en ætlað
sveitarfélögunmn að bjargast á aukaútsvör-
um á gjaldþegna sína, en þau eru einn
óvinsælasti tekjustofn hér á landi. Um
tvær höfuðleiðir er að ræða til þess að
afla fjórðungs- eða fylkisstjórnum tekna:
a. Ríkið sleppi tilkalli til nokkurra
þeirra tekjustofna er það nú hagnýtir og
láta þá fjórðungsstjórnumnn eftir.
b. Tolla- og skattamál og einkasölurnar
yrðu eftir sem áður í höndum Alþingis og
ríkisstjórnar, en fjórðungarnir fá hlut-
deild í ríkistekjunum eftir þörfum og í
samræmi við þau hlutverk, sem þeim er
ætlað að inna af hendi.