Sveitarstjórnarmál - 01.12.1948, Side 46

44
S VEITARSTJÖRNARMÁL
á hreppinn, en ella hin stærri framfærslu-
umdæmi. Nefndust og slíkir ómagar sam-
kvæmt þvi hreppsómagar, þingsómagar,
fjórðungsómagar og landsómagar.
Hrepparnir skyldu færa fram þá ómaga,
sem áttu sér innan hrepps vistfastan ætt-
ingja eigi fjarskyldari en næsta bræðra,
þ.e. þremenning, þó með því skilyrði, að
hann ætti sér og sínum tveggja missera
björg eða mætti vinna sér mat, enda hefði
og fjárforræði. Þá tóku og hrepparnir að
sinum hluta þátt í framfærslu þeirra ó-
maga, sem hin stærri framfærsluumdæmi
áttu að annast.
Þingin eða þingsóknimar skyldu færa
fram ómaga beirra manna, sem dæmdir
höfðu verið á vorþingi sekir fjörbaugs-
menn eða skógarmenn, þ.e. dæmdir af
landi brott um þrjú ár eða gerðir rækir úr
þjóðfélaginu, óalandi, óferjandi og óráð-
andi öll bjargráð. Voru þetta þyngstu
refsingar að fornum lögum. Fjórðungarn-
ir skyldu að sínu leyti færa fram ómaga
þeirra manna. sem sekir urðu í fjórðungs-
dómi. f samræmi við þetta voru ómagar
þinga og fjórðunga nefndir sektarómagar.
En auk sektarómaga sinna bar fjórðung-
unum einnig fram að færa þá ómaga, sem
enga áttu frændur hér á landi, og hvildi
framfærsluskyldan á þeim fjórðungi, þar
sem þeir urðu þrotráða.
Þegar ekkert þessara framfærsluskil-
yrða var fyrir hendi og ómagi gat hvorki
hlotið framfærslu hjá ættingjum sinum,
hrepp þeirra, þingsókn né fjórðungi, féll
framfærsluskyldan á landið allt.
Ómagaframfærsla hreppanna var fólgin
í manneldi, þ.e. hver þingskyldur hrepps-
bóndi var skyldur að taka að sér og ala
einn eða fleiri hreppsómaga um lengri eða
skemmri tíma eftir efnahag símun. Skyldu
hreppstjórnarmenn skipta manneldi niður
á bændur þannig, að jafnmikil gisting
yrði á hundraði hverju skuldlausu. Um
framfærslu hreppsómaga gátu bændur
valið í milli, eftir þvi sem þeir heldur
kusu, að taka ómagann á heimili sitt og
ala hann þar eða koma honum fyrir hjá
öðrum og gefa með honum (fela inni,
selja til framfærslu). Venjulegast mun ó-
mögum hafa verið ráðstafað til ársdvalar
hjá sama bónda, en þegar því varð ekki við
komið, annaðhvort af því að einhver bóndi
var ekki svo efnum búinn, að hann væri
manneldisskyldur árlangt, eða ómagar
hrepps voru ekki svo margir, að þess gerð-
ist þörf, var eldi ómagans skipt niður á
fleiri bændur (skiptingareldi); skyldi ó-
maginn þá dveljast hjá þeim til skiptis,
þann tíma sem hreppstjórnarmenn á-
kváðu samkvæmt efnahag hvers bónda.
Var þetta nefnt för í hrepp.
Til ómagaframfærslu sinnar höfðu þing
og fjórðungar sérstakt fé til ráðstöfunar.
Var það helmingur alls sektarfjár eftir
fjörbaugsmenn og skógarmenn, en eignir
þeirra voru jafnan gerðar upptækar með
féránsdómi. Ef sektarféð hrökk ekki til
meðgjafar ómögunum, var eldi þeirra ]afn-
að niður á þingskylda bændur i þingsókn-
inni eða fjórðungnum. Fóru ómagarnir
þá í milh bænda og dvöldust sinn tímann
hjá hverjum. Var það kallað för um þing
eða för í fjórðungi. Til hagræðis í fram-
kvæmd var og heimilt að skipta fjórðung-
um í deildir til ómagaeldis. 1 samræmi við
þann tekjustofn, sem þing og fjórðungar
höfðu til ómagaframfærslu sinnar, má
ætla, að meðgjöf með landsómögum hafi
verið greidd af lögréttufjám, en annars áttu
landsómagar för mn land allt. Bændum
var skylt að gefa landsómögum einn máls-
verð, er þá bar að garði (náttverðareldi),
en líka óheimilt að gefa þeim meira. Þó
var heimilt að gefa landsómögum dag-
verð á helgidögum öllum og alla daga þeim
ómögum, sem ekki voru föstuskyldir, þ.e.
yngri voru en 12 og eldri en 70 ára, þung-
uðum konrnn eða mæðrum, sem höfðu
barn á brjósti. Einnig var heimilt að hýsa
og ala landsómaga fleiri nætur en eina, ef
óveður, vatnavextir eða aðrar torfærm'
hömluðu för þeirra áfram. Hin lögmælta
för ómaga um framfærsluumdæmi var
vitaskuld allt annars eðlis en flakk göngu-