Sveitarstjórnarmál - 01.12.1948, Blaðsíða 40

38
SVEITARSTJÓRNARMÁL
neytis, og mynduðu þessir þrír menn
fjórðungsráð í hverjum fjórðungi eða fylki.
Líklegt er, að flestir hallist að því, að
kosið verði til fjórðungsþinga almennum
kosningum, og yrði þá um tvær kosninga-
aðfeðir að ræða:
1. Að fjórðungurinn yrði eitt og óskipt
kjördæmi og allir þingmenn fjórðungs-
þings þá kosnir í einu lagi hlutbundinni
kosningu. Að þessu munu þeir hallast,
sem fylgjandi eru hlutfallskosningum.
2. Að hverjum fjórðungi eða fylki yrði
skipt í jafnmörg einmenningskjördæmi og
kjósa á þingmenn á fjórðungsþing og þeir
síðan kosnir meiri-hlutakosningu hver í
sínu kjördæmi.
Ég hallast sjálfur persónulega að síðari
leiðinni, og veldur þvi vitanlega það að
ég er mótfallinn hlutfallskosningum af
ástæðum, er ég tel rétt að greina stuttlega
frá. Reynsla hefir alls staðar sýnt og sann-
að, að hlutfallskosningar styðja að mynd-
un margra minnihlutaflokka, en hindra
nær því alveg að nokkur flokkur nái hrein-
um meirihluta við almennar kosningar.
Af þessu leiðir það að alls konar minni-
hlutaklíkur, sem engan lýðræðisrétt eiga
til að ráða úrslitum mála, fá valdaaðstöðu.
Valdaaðstaðan er fólgin í þvi, að slíkir
minnihlutar fá möguleika til þess, tveir
eða fleiri að gera hrossakaupasamninga
um málin og hrifsa með því móti stjórnar-
valdið í landinu í sínar hendur. Enginn
meirihluti atkvæðisbærra manna í land-
inu stendur að eða ber ábyrgð á þess konar
málefnasamningi, sem oftast er gerður
eftir kosningar, að kjósendum fornspurð-
um. Og minnihlutaflokkarnir eða stjórnir
þeirra, er að slíkum hrossakaupssamningi
standa eru einnig alveg ábyrgðarlausar,
því alltaf klingir þetta í eyrum: Við gát-
um ekki fengið því ráðið að okkar stefna
yrði framkvæmd, við þurftum að slá svo
og svo miklu af til þess, að samningar
gætu tekizt o. s. frv. Maður er nú farinn
að þekkja þennan són. Þetta veldur svo
á hinn bóginn því, að flokksleiðtogar móta
ekki stefnu flokks síns með það fyrir aug-
um, að þeir kunni að þurfa að taka á sig
ábyrgð af því að framkvæma hana — svo
sem yrði ef flokkurinn fengi meirihluta
við kosningar — heldur miða þeir hana
meir en góðu hófi gegnir við það helzt, að
hún geti sem bezt þjónað því hlutverki,
að halda saman þröngsýnum minnihluta,
sem gefi flokknum atkvæði við kosningar.
Stjórnarsamvinnusamningar eins og
þeir, sem gerðir hafa verið um þjóðmál og
stjórnarmyndun hér á landi í seinni tíð
á milli minnihlutaflokka, eru pólitískt
valdarán og annað ekki, og eru því alger-
lega andstæðir hugsjón og eðli hins vest-
ræna lýðræðis.
Ef miðað er við það, að hver atkvæðisbær
maður í landinu, eigi að geta með atkvæði
sínu, haft einhver áhrif á stjómarstefn-
una, svo sem er viðurkennd lýðræðisregla,
og eigi að bera tilsvarandi ábyrgð fyrir
sjálfum sér, þannig að honum komi í koll,
ef hann hefir ráðstafað atkvæði sínu fá-
víslega að eigin dómi, þá fæ ég ekki betur
séð, en að reynslan af hlutfallskosningum
bæði hér og í öðrum löndum hafi full-
sannað, að þær eru óhafandi.
Tala fjórðungsþingmanna mætti verá
i g, eins og ályktað var á síðasta fjórðungs-
þingi Austfirðinga.
Ég hefi nú rakið nokkuð, hvernig fjórð-
unga- eða fylkjaskipulagi hér á landi mætti
vera fyrir komið, en vafalaust koma mörg
fleiri sjónarmið um það fram, þegar farið
verður að ræða málið almennt. Og auð-
vitað verður hvaða skipulag, sem upp yrði
tekið, breytingum háð, eftir því sem
reynslan býður á hverjum tíma.
Kostir hins % vil uu telía UPP llelztu
nýja skipu- ll0Stl fjorðimga- eða fylkja-
i ' skiputags her a landi ef upp
yrði tekið:
í. Það dreifir stjórnarvaldinu, og gerir
íbúum hinna dreifðu byggðarlaga auðveld-
ara að móta það í sinni mynd og njóta
félagslegra ávaxta þess.
2. Það losar Alþingi við mikinn fjölda
smámála. Hið aldna þing verður stórum