Sveitarstjórnarmál - 01.12.1948, Blaðsíða 42

40
SVEITARSTJÖRNARMÁL
vestræna heimi, eins og lýsandi stjarna á
hinum dökka stjórnmálahimni miðald-
anna.
Vér afkomendur þeirra nú á dögmn,
erum margir hverjir, því miður, haldnir
nokkurri minnimáttarkennd og vanmati
á skapandi mætti islenzkrar hugsunar.
Þvi er það að margir Islendingar dázt
oftlega mikið að því sem erlent er, og
venjulega er þessi aðdáim og eftirhermu-
tilhneiging rikust hjá þeim, sem haldnir
eru mestum þjóðernishroka. Það er því
oft bezta ráðið hér á landi, að afla nýjum
hugmyndum fylgis með því að benda á
erlend fordæmi. Skal það nú gert til þess
að sefa ótta þeirra manna, sem aldrei þora
að treysta eigin dómgreind, heldur spyrja
sífellt: Er þetta haft svona nokkurs staðar
erlendis? Og fyrir slíka menn ætti það að
vera huggunarríkt að heyra, að byggða-
sjálfstæði á vegum fylkja- eða sambands-
ríkja-skipulags, er víða mikið um veröld-
ina, einkum í þeim löndrnn sem á seinni
öldum hafa byggzt frá Vestur-Evrópu.
Sumir menn hér á landi mæna af mikilli
lotningu til hinna svonefndu Norðurlanda,
og má gera ráð fyrir að fylgi nokkurra
slíkra manna við aukna byggðastjórn hér
á landi verði takmarkað vegna þess, að
byggðasjálfstæði er ekki mikið á Norður-
löndum, en þó samt og einkum í Svíþjóð
öllu meira en hér á landi. Hinn þýzk-
rómverskættaði þjóðrembings-Cesarismi
hefir þar mótað stjómarfarið meira en
góðu hófi gegnir, eins og í svo mörgum
öðrum Evrópulöndum, þar sem núverandi
stjórnskipulag er sprottið upp af hinu
miðhverfa (centraliseraða) einræðis- og
einveldisfyrirkomulagi 17. og 18. aldar.
Hin rómverskættaða einræðishugsjón —
Cesarisminn — er í ýmsum myndum
landlæg i Evrópu, en síðustu greinarnar
á þeim illkynjaða meiði eru einræðisstefn-
urnar, sem náð hafa miklu gengi í Evrópu
í seinni tíð.
En það er athyglisverð staðreynd, að
fólk það, sem flutti á seinni öldum frá
Vestur-Evrópu og tók sér bólfestu í Norð-
ur-Ameriku, Ástralíu og Suður-Afríku
virðist að miklu leyti hafa þurrkað af sér
Cesarismann og losnað undan áhrifavaldi
hans, alveg á sama hátt og forfeður vorir
sem námu Island á 9. og 10. öld. Því í
öllum þessum víðáttumiklu löndum er
byggðasjálfstæði í einhverri mynd grund-
völlur stjórnskipulagsins. Svo virðist, að
er þessir útflytjendur sluppu úr klóm
hinnar rómversku yfirráðastefnu, hafi hin
frumstæða sérhyggja og frelsishvöt vaknað
af aldalöngmn svefni, allt frá miðöldum,
og látið til sín taka á ný, og lýsir sér nú i
stjórnskipulagi hinna nýju landa, sem öll
eiga það sameiginlegt að hafa fylkja- eða
sambandsríkjaskipulag. Og vízt er um það
að þetta skipulag hefir gefizt ágæta vel,
þvi hvergi stendur vestræn menning fast-
ari fótum en í þessum áminnstu löndum.
Eina landið, aftur á móti, á meginlandi
Evrópu, þar sem frelsishugsjón miðald-
anna lifði gegnum aldirnar, og þar sem
byggðasjálfstæði er nú grundvöllur hins
aldargamla stjórnskipulags þar í landi, er
svissneska lýðveldið, og hefi ég áður á það
minnst í þessu erindi.
Baunaskammtur- % vú nú Þessn
inn og frumburðar- ermdi með þvi að
..4 ■ setia fram nokkrar
retturinn. > . .
samvizkuspurnmgar.
Hvort er mikilvægara:
Einvera eða samvera,
sérhyggja eða samhyggja,
einstaklingurinn eða samfélagið,
heimilið eða þjóðfélagið,
byggðarlagið eða ríkið,
héraðsstjómin eða ríkisstjórnin?
Fyrirhafnarminnst er að svara þessu
með þvi að fella þessar spurningar saman
í eina: Hvort er meira virði: frelsið eða
lífsöryggið? Hlutlaus áhorfandi að sjón-
leik mannlífsins segir: Maðurinn er ekki
farsæll nema hann geti öðlazt þetta hvort
tveggja. Því hvers virði er frelsið þeim
manni sem á ekki lífs von? Og hvers virði
er lífsöryggi þeim manni sem dvelm: í
fangabúðum harðstjórans? — En í hita