Sveitarstjórnarmál - 01.12.1948, Blaðsíða 29

SVEITARSTJÓRNARMÁL
27
hyggju og samhyggju var ekki að öllum
jafnaði samferða hjá hinum ýmsu þjóðum
og ríkjum, og árekstrar á milli hinna mis-
munandi stjórnarforma því tíðir. Hirð-
ingjaþjóðfélög, þar sem grunntónninn var
sérhyggja og einstaklingsfrelsi, áttu um
aldaraðir á morgni sögunnar, i höggi við
ríki þau sem risu á legg á bökkum stór-
fljótanna, þar sem samhyggjan var undir-
staða mannlífsins. Undiralda þessara alda-
löngu átaka er sýnileg á hafi mannfélags-
ins enn í dag.
Meðan ríki og þjóðfélag hinna fastbú-
andi samhyggjumanna voru ung, upp-
rennandi og sterk, var vonlaust fyrir hinar
samtakalitlu hirðingjaþjóðir að ráðast á
þau. En þegar félagsþreytan sagði til sín
hjá hinum fastbúandi lýð, þá kom tæki-
færið fyrir hina reikandi ættflokka til þess
að öðlast fé og frægð með því, að ráðast á
sléttubúana og leggja lönd þeirra og auð-
æfi undir sig. Hin elsta saga um þjóðirnar
í Mesopotamiu og viðskipti þeirra við eyði-
merkur- og fjallabúana, er mjög lærdóms-
rík í bessu efni.
Síðar risu á legg stórveldin, sem Daníel
spámann dreymdi svo spaklega um: Babj'-
loniumenn, Persar, Grikkir og Rómverjar.
Saga þeirra er saga félagslegrar fram-
sóknar, félagsþreytu og félagslegrar hnign-
unar. Hún er einnig saga sigurvegaranna.
sem notuðu sér máttleysi hinna félags-
þreyttu menningarþjóða til þess að leggja
þær undir sig og sitt veldi. Sama sagan
alltaf að endurtaka sig og af sömu ástæð-
um.
c Saga Rómverja er þó í þessu
Rómveria. efni langathyglisverðust, bæði
vegna þess hve hun sýmr
greinilega átökin á milli hinna félagslegu
og andfélagslegu frumhvata, og svo vegna
þess, að heimsveldishugsjón Rómverja, sem
nefna mætti .,Cesarisma“, hefir meir en
nokkuð annað mótað stjórnmálaferil Ev-
rópumanna, frá því Rómaveldi leið undir
lok, gegnum aldirnar, allt fram á þennan
dag.
Róm varð stórveldi í viðureign sinni við
Carthagó. Sú viðureign þroskaði með Róm-
verjum þann félagsanda og það félags-
skipulag. sem varð undirstaða hins róm-
verska keisaradæmis. Sögufróðir menn
hafa mjög furðað sig á því, hvernig á því
stóð, að betta volduga riki skyldi geta orðið
illa skipulögðum farandhersveitum hálf-
villtra þjóða í norðri og norðaustri að bráð
Ekki svo mikið sem ein töpuð stórorrusta
afsakar fall hins mikla ríkis. Einungis ein
fullnægjandi skýring er til á þessu. Hið
keisaralega rómverska stjórnskipulag lagði
afarjþungar félagskvaðir á þegna sína. öllu
var stjórnað frá Róm; þangað og þaðan
lágu allir vegir. Hið keisaralega embættis-
skipulag var allt, þegnarnir ekkert. Félags-
þreyta þegnanna fór vaxandi eftir því sem
ár og aldir liðu, og menn glötuðu öllum
áhuga fyrir því að verja með vopni í hönd
það mannfélagsskipulag, sem lagði á menn
svo þungar kvaðir. Þegnar hins rómverska
keisara beygðu sig því mótstöðulítið undir
ok hinna ómenntuðu sigurvegara og jafn-
vel fögnuðu komu þeirra, vegna þess, að
þeir léttu af herðum þeirra þeim þung-
bæru skyldum, sem hið margbrotna skipu-
lag keisarastjórnarinnar hafði lagt á þá.
Þegar svo er komið, að eigið stjórnskipu-
lag er orðið þungbærara en erlend áþján,
þarf engan að undra, þótt sjálfstæði sé
ekki varið með oddi og egg.
Hið eina. sem hefði getað bjargað Róma-
veldi frá hnignun og falli hefði verið það,
ef risið hefði á laggir innan vébanda þess,
sambandsríkjaskipulag, eins og nú er víða
kominn vísir að i veröldinni annars staðar
en á meginlandi Evrópu. Skattlöndin hefðu
þá orðið hálf-sjálfstæð ríki undir róm-
verskri yfirstjórn. Slík ríki hefðu auðveld-
lega getað varizt ásókn hálf-villtra erlendra
þjóða og þá væri nú, efalítið, eitt sam-
bandsríki komið á um alla jörðina fyrir
löngu síðan. En eins og kunnugt er rann
þetta allt í aðra farvegi. Hugmyndin rnn
sambandsríki og sjálfstæð byggðarlög var
algerlega framandi ráðamönnum Róma-
veldis, og er það jafnvel enn ráðandi mönn