Sveitarstjórnarmál - 01.12.1948, Blaðsíða 31

SVEITARSTJÓRNARMÁL
29
segja, að lénsskipulagið hefði verið ávöxt-
ur af reiptoginu á milli hinnar rómversku
heimsveldishugsjónar annars vegar, og ein-
stakling- og sérhyggju miðaldanna hins
vegar. Hreint lénsskipulag komst heldur
naumast fyllilega á laggirnar. nema um
stundarsakir og á takmörkuðum svæðum.
Fyrsta alda lénsskipulagsins reis á önd-
verðum miðöldum og náði hámarki er
Karl mikli var krýndur keisari í Róm árið
800. En eftir þann tíma á 9. og 10. öld
reyndi hver konungurinn af öðrum í Ev-
rópu, að beygja hin sjálfstæðu bygpðar-
lög til hlýðni með því, að gera höfðingja
þeirra að skattskyldum lénsmönnum sín-
Mótspyrnan gegn Það Jar ei"mitt. vÍð'
lénskonungunum. "aimð &&1 þe^ari við-
leitm, sem olli pvi ao
fsland byggðist á 9. og 10. öld. f Noregi
hófst þessi barátta eins og kunnugt er með
bví, að Haraldur hárfagri tók sér fyrir
hendur að koma þar á fót lénsriki, braut
undir sig hin sjálfstæðu byggðarlög og út-
hlutaði þeim síðan sem léni til vildar-
manna sinna. Margir hinna sjálfstæðu
byggðarhöfðingja, sem ekki féllu fyrir
vopnum yfirgangsseggjarins, hrukku þá
iir landi með áhangendum sínum, vegna
bess að sérhyggia og einstaklingshvöt sú,
sem réði svo miklu í eðli miðaldamanna.
gerði þeim ólíft undir járnhæl lénshöfð-
ingjans. Það var því ekki að undra þótt
beim léki hugur á að komast í burtu til
þeirra landa, þar sem lénsskipulagið hafði
enn ekki náð fótfestu. Þar var að visu um
þetta leyti ekki um auðugan garð að gresja,
og bvi varð það, að margir þessara útflytj-
epda leituðu hælis í löndum sem þá voru
enn óbyggð. Svo mikið var útstreymið frá
Noregi og fleiri löndum í Vestur-Evrópu,
af þessum orsökum, að stórt land, eins og
ísland, byggðist að mestu leyti að fullu á
fáeinum áratugum, þrátt fyrir það að
nafn hess er síður en svo aðlaðandi. Sýnir
þetta bezt, hve andúðin á valdastreitu og
yfirgangi lénskonunganna var almenn og
sterk.
r • . • , • Þetta hafði í för með sér
b yrirmyndarriki . ., .
• /7 j• merkilega stiornariars-
a Islandi. . , .. >
lega nýskopun, sem sagn-
fræðingar hafa fram til þessa gefið of lit-
inn gaum. Hér á fslandi reis upp miðalda-
riki, sem var alveg óháð og bar engan
keim af hinni rómversku heimsveldis-
hugsjón, og var skipulag þess þvi í
fullu samræmi við hinar grund-
vallandi mannfélagshugmyndir miðald-
anna. Þetta íslenzka miðalda-þjóðfélag var
reist á hreinni einstaklingshyggju, og er
því ein bezta sönnun þess, að sérhyggjan
var grunntónninn í mannfélagshugmvnd-
um miðaldanna.
Því miður vitum við alltof lítið um hað
hvernig þetta íslenzka þjóðfélag 10. aldar
manna komst á laggirnar. Við höfum eng-
ar spurnir af þeim ráðstefnum og samn-
ineraumleitunum. sem hljóta að hafa verið
undanfari þess, að Úlfljóti var falið að gera
uppkast að stiórnskipunarlögum fyrir hið
nýja bjóðfélaer. Við vitum aðeins að hinn
stjórnmálalegi árangur varð stórkostlegur.
Landinu var skipt í 36 og síðar 39 sjálf-
stæð valdsvæði, sem voru í fremur laus-
legum tengslum innhyrðis. Það er varla
hægt að sesrja að þau væru undir sameig-
inlegri yfirstjórn, heldur höfðu þau sam-
eijjinleg lös og dómskipun.
Sameiginlegt framkvæmdarvald var
ekkert til og er bessi vöntun helzti ágalli
þessa stjórnskipulags í augum nútíðar-
manna. Þess ber þó að gæta að þessi vönt-
un er alveg í samræmi við óbrjálaðan
miðaldahugsunarhátt, og hefir því verið
höfuðkostur stjórnskipunarinnar í augum
þeirra 10. aldar manna sem komu henni
á fót. Hitt var stórum verra að sérhyggjan
leiddi forfeður vora út í þær öfgar að
valdasvið höfðingjanna, goðorðin, gátu
gengið kaupum og sölum engu síður en
jarðir þeirra og lausafé. Hitt var alveg i
samræmi við beztu miðaldafyrirmyndir
að þau gengju að erfðum, svo sem þau
gerðu líka. Annars er þessi vöntun á sam-
eiginlegu framkvæmdavaldi í stjórnskipun
hins forna þjóðveldis hér á landi ólýginn