Sveitarstjórnarmál - 01.12.1948, Qupperneq 55

SVEITARSTJÓRNARMÁI,
53
Það væri þá og blátt áfram furðulegt,
að fornar heimildir skuli ekki nefna einu
orði svo mikilvæga löggjöf sem hreppa-
skipunin er, ef hún hefur verið sett sér-
stök sem nýmæli við hin fornu lög, á sinn
hátt eins og heimildir geta t.d. fjórðunga-
skiptingar landsins. Skýringin á því, að
setning þessarar löggjafar er ekki nefnd
í heimildum sérstaklega, fremur en lög-
festing bingaskipunarinnar, virðist varla
geta verið önnur en sú, að hún hafi einnig
verið einn bálkur hinna fornu tJlfljóts-
laga. Annað mál er það, að hin uppruna-
lega framfærslu- og sveitarstjórnarlöggjöf
hefur vafalaust tekið ýmsum breytingum,
eftir bvi sem tímar liðu fram, sum ákvæði
hennar t.d. verið milduð í kristnum sið
eða afnumin með öllu, eins og vér vitum
um það ákvæði hennar, sem heimilaði
barnaútburð, jafnframt því sem þessi
löggjöf var aukin og kirkjan efldi hana
með nýjum tekjustofnum. Benda má og
hér á það, að Ari fróði kveður beinlínis
svo að orði í frásögn sinni um kristnitök-
una, að um „barnaútburð skyldu standa
en fornu lög“, enda varð lagaákvæði um
barnaútburð ekki sett nema sem undan-
tekningarákvæði við almenna framfærslu-
löggjöf.
Málfræðingar telja, að orðið hreppur
þýði samkvæmt uppruna sínum afgirt
landsvæði, upphaflega hringmyndað (Al-
exander próf. Jóhannesson). Kemur þessi
upprunalega merking orðsins fullkomlega
heim við það, að hrepparnir íslenzku voru
með ákveðnum staðarmörkum. Orðið
hreppur kemur fyrir í merkingunni
byggðalag eða bæjahverfi í norskum mál-
lýzkum. Þá kemur og orðið fyrir í sænsk-
um mállýzkum og táknar þar hluta kirkju-
sóknar. Heimildir eru engar um forna
notkun þessa orðs annars staðar en hér á
íslandi, svo að í orðið verður engin frekari
vitneskja sótt um þetta efni, enda vísast,
að íslendingar hafi tekið það upp í nýrri
merkingu, eins og þeir t. d. gerðu um
goðaheitið. Orðið „rape“, sem kemur fyrir
sem héraðsnafn í Sussex á Englandi, telja
málfræðingar ekki skylt orðinu hreppur.
Ég gat þess áður, að samkvæmt forn-
lögum Noregs hvíldi framfærsluskylda
þar á ættinni og á húsbónda gagnvai 1
hjúum sínum. Hins vegar getur ekki fyrr
en í löggjöf Magnúsar lagabætis (1263—
’8o) legðarfyrirkomulagsins norska, sem
svarar nákvæmlega til manneldisfyrir-
komulagsins í íslenzkri framfærslulöggjöf.
Um skiptingu landsins i sérstök fram-
færsluumdæmi, í líkingu við hreppaskipt-
inguna íslenzku, er á hinn bóginn ekki að
ræða i Noregi, enda varð sú raunin þar sem
annars staðar, að framkvæmd framfærslu-
málanna lenti í höndum kirkjunnar og
var miðuð við sóknaskipunina. Til Noregs
verða því ekki raktar fyrirmyndir að
hinni fornu framfærslu- og sveitarstjórnar-
löggjöf vorri fremur en til annarra þjóða.
Skyldutryggingar sveitarfélaga virðast
einnig vera sérstakar fyrir Island. Að
vísu er kunnugt um ýmis gildi á mið-
öldum, sem höfðu með sér innbyrðis
tryggingar, t.d. fornensk gildi, sem höfðu
með sér þjófnaðartryggingar. Og í skánsk-
um fornlögum getur brunabóta (brand-
stuþ), án þess að menn viti raunar neitt
framar um það efni.
Margt bendir til þess, að þróun fornrar
sveitarstiórnarskipunar hafi orðið með
svipuðum hætti og þróun þingaskipulags-
ins og hafi fyrst risið hér upp einstök,
einangruð hreppsfélög fyrir samtök innan-
sveitarmanna. En hér er þess þó enginn
kostur að gera grein fyrir því efni, svo
margþætt sem það er og enn lítt kannað.
Viðhorf framfærslumála í nýnumdu,
strjálbyggðu landi hlutu að verða með
ýmsum hætti ólík þvi, sem var í gömlu,
béttbýlu landi, þar sem ættir höfðu setið
um kyrrt á sömu slóðum kynslóð fram af
kynslóð, enda viðhorf landnámsmannanna
sjálfra við þeim mákun snortin nýrri
rejmslu og sjónarmiðum. Félagssamtök
víkingaaldar rufu ættarhringinn gamla
og sköpuðu nýjar skyldur manna i milli.
Við landnámið blönduðust ættir hver inn-
an um aðra og ættingjar dreifðust. Hags-