Sveitarstjórnarmál - 01.12.1948, Blaðsíða 49

S VEITARSTJ ORNARMÁL
47
fornra laga um byggðarleyfi, sem ég hef
áður drepið lauslega á. Var hreppsmönn-
um þó jafnan skylt að veita byggðarleyfi,
nema i hlut ætti maður, sem orðið hafði
sannur að sök um þjófnað eða var svo
fátækur, að liklegt mátti telja, að hann
yrði sveitinni til byrði með sig og skulda-
lið sitt.
Um veitingu byggðarleyfa gat það þó
jafnframt ráðið úrslitum, að um það væri
sótt löglega, þ.e. áður en menn fluttust í
hreppinn. Að vísu varð þeim mönnum,
sem fullnægðu settum skilyrðum, ekki
bannað að setjast að í hrepp, þótt þeir
sæktu ekki um byggðarleyfi fyrr en eflir
á, en þeir urðu í engum lögskilum við
aðra hreppsmenn og var því óbeinlínis
synjað um leyfið. Ef menn fullnægðu
hvorki áskildum búsetuskilyrðum né
beiddust byggðarleyfis löglega og settust
þó að í hrepp, var hreppsmönnum heimilt
að taka upp bú þeirra og flytja í brott. Af
þessum ákvæðum er augljóst, að þurfa-
menn i bændastétt áttu yfirleitt ekki kost
bess frelsis að flytjast búferlum í brott úr
þeim hrepp, þar sem þeir á annað borð
voru niður komnir.Varðandi búðsetumenn,
þ.e. tómthúsmenn, sem svo voru kallaðir
á síðari tímum, giltu að því leyti strangari
ákvæði en um bændur, að þeim mátti
skilyrðislaust synja um byggðarleyfi. Ef
búðsetumaður settist að í hrepp án leyfis,
varðaði það fjörbaugsgarð bæði honum
sjálfum og þeim landeiganda, sem tók
hann í búðsetu. Hins gat ég áður, að
bændur þurftu ekki leyfis hreppsmanna
til þess að taka utansveitar eða utanhrepps
vinnuhjú, enda áttu sjálfir að ábyrgjast
öll vandræði slíkra hjúa sinna og hrepps-
menn þar til engra úrlausna skyldir
framar en þeir vildu.
Erlendir menn áttu að sjálfsögðu ekki
framfærslurétt sér og sínum hér á landi,
enda ýmsar skorður við • því settar, að
hreppunum yrði byrði af ómögum út-
lendinga. Þannig voru skipstjórar t.d.
gerðir ábyrgir um framfærslu þeirra út-
lendra manna, sem þeir fluttu hingað til
lands og ekki voru sjálfbjarga árlangt eða
áttu neina þá ættingja, sem skylt væri að
annast þá. Lausaleiksbörnum Norðmanna
og annarra útlendinga, sem hér dvöldust,
var heimilt að ráðstafa til utanflutnings í
hendur sérhverjmn sveitunga föðurins,
sem hér á landi var staddur og búinn til
heimferðar. Var hann skyldur að taka við
barninu og ferja það utan gegn 10 lögaura
þóknun, en þó því aðeins að fé hans næmi
a. m. k. hundrað lögaurum. Þá var og hver
sá maður, sem að sér tók gegn meðgjöf
ómaga um stundarsakir, skyldur til þess
að annast hann bótalaust í þrjú ár, ef hinn
rétti framfærslumaður ómagans fór úr
landi án þess að gera frekari ráðstafanir
um framfærsluna.
Þá var og ýmissa ráða við leitað til þess
að koma í veg fyrir hjúskap fátæklinga
og barneignir ómegandi manna og ein-
hleypinga. Þannig varðaði fjörbaugsgarð
þeim hjónaefnum, sem gengu í hjónaband
án þess að eiga a.m.k. hundrað lögaura
auk hversdagsklæðnaðar. Þó var hjú-
skapur þeirra ekki ógildur né fé þeirra
gert upptækt með féránsdómi, svo sem
venja var um fjörbaugsmenn, en þau
skyldu fara af landi burt og eiga ekki
útkvæmt aftur, fyrr en þau hefðu aflað
sér lögáskilinnar eignar eða þá konan náð
þeim aldri, að hún væri ekki barnbær
lengur. Á fyrri hluta þjóðveldisaldar var
heimilt að slíta löglegum hjúskap vegna
fátæktar hjónanna, jafnvel að þeim nauð-
ugum, ef framfærsluskyldur ættingi þeirra
krafðist, en síðar var þetta úr lögum numið
að tillilutan kirkjunnar. Kaupmönnum og
farmönnum, sem búðir áttu við hafnir hér
á landi og flestir munu hafa verið út-
lendingar, var bannað að ala barnbærar
konur, svo og vermönnum að hafa barn-
bærar konur með sér í fiski, nema maður-
inn gæti tryggt sér og konunni nægilega
atvinnu; varðaði þeim báðum fjörbaugs-
garð, ef út af brá. Við niðurjöfnun mann-
eldis var og hreppstjórnarmönnum skylt
að gæta þess, að ekki væru saman karl-
maður og barnbær kona hjá sama bónda.