Sveitarstjórnarmál - 01.02.1981, Blaðsíða 9

GEIRÞRÚÐUR HILDUR BERNHÖFT,
ellimálafulltrúi Reykjavíkurborgar:
LITIÐ YFIR LIÐNA TÍÐ
í FÉLAGSMÁLUM
ALDRAÐRA
Velferðarmál aldraðra eru einn þáttur hinna svo-
kölluðu félagsmála, en orðið félagsmál eða félags-
málalöggjöf eru mjög ung orð í íslenzkri tungu. Þau
eru þýðing á erlendum hugtökum eða orðum, sem
ruddu sér til rúms í Norðurálfu á 19. öld og kalla
mætti einu nafni socialpolitik.
Hugtakið félagsmál var fyrst aðallega bundið við
lífsvandamál verkalýðsstétta nútímans. Þess vegna
er mjög eðlilegt, að þessi orð komi ekki inn í íslenzka
tungu, fyrr en um og eftir síðustu aldamót, er ís-
lenzkur verkalýður i nútíma skilningi verður fyrst til
á íslandi.
Síðan hefur sá skilningur eða hugsun, sem bak við
orðin býr, víkkað mikið, eins og öllum er kunnugt.
Þegar talað er nú um félagsmál almennt, er átt við
öll hin margvíslegustu vandamál þjóðfélagsþegn-
anna.
Annars vegar eru þetta vandamál þeirra þjóð-
félagsþegna, sem af ýmsum og ólíkum ástæðum
verða undir í lífsbaráttunni, og hins vegar sú þjón-
usta, sem ríki og sveitarfélög í nútímaþjóðfélagi telja
sjálfsagt að veita landsins þegnum.
Þetta ber því ekki að skilja svo, að íslenzk löggjöf
hafi verið alveg afskiptalaus um félagsmál, í nútíma
skilningi, fram til síðustu aldamóta, heldur voru
önnur orð notuð, er fjallað er um hin ýmsu og
margvíslegu vandamál, sem nú felast í hugtakinu
félagsmál.
I hinum fornu lögum fslendinga, Grágás, og síðar
Jónsbók, er t.d. fátækraframfærslu skipað allmikið
rúm, og er sú löggjöf öll hin merkilegasta.
Framfærsla er hið elzta fyrirkomulag, sem við
þekkjum, á opinberri hjálp til þeirra þegna þjóð-
félagsins, sem af einhverjum ástæðum geta ekki
bjargazt af eigin rammleik.
í Grágás, okkar elztu lögum, eru mjög ítarleg
fyrirmæli um framfærslu fátækra manna. Eru flest
þessi fyrirmæli í sérstökum kafla, sem nefnist
ómagabálkur. Öllum þeim, sem framfærslu þarfn-
ast, er þar skipt í tvo flokka, þurfamenn og ómaga.
Þurfamenn og ómagar
Þurfamenn voru kallaðir fátækir bændur eða
húsfeður, sem voru vinnufærir, en gátu þó ekki með
vinnu sinni eða afrakstri bús síns aflað nægilegra
lífsnauðsynja. Ómagi var hins vegar sá kallaður,
hvort sem hann var ungur eða gamall, sem ekki gat
unnið fyrir sér sjálfur af einhverjum ástæðum.
En svo var ómögum aftur skipt í tvo flokka, þ.e.
erfðaómaga og þjóðfélagsómaga.
Erfðaómagar skyldu fá framfærslu hjá ættingjum
sínum.
Virðist mér þessi ættingjaframfærsla sérstaklega
athyglisverð í fornum lögum.
í upphafi fslandsbyggðar, er fyrstu landnemarnir
tóku sér hér fasta bólfestu, hefur það eðlilega verið
SVEITARSTJÓRNARMÁL