Uppeldi og menntun - 01.01.2013, Qupperneq 32

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(1) 201332
viÐbrögÐ leiKsKólaKennara viÐ hl Jóm-2
þess að hægt sé að hafa áhrif á málþekkingu barna og með snemmtækri íhlutun sé
jafnvel hægt með viðeigandi örvun að koma í veg fyrir lestrarerfiðleika (sjá t.d. Hulme
og Snowling, 2009; Torgesen, 2001, 2002).
Árið 2002 var skimunarprófið HLJÓM-2 gefið út en það var hannað til að finna
börn á leikskólaaldri sem ættu á hættu að lenda í lestrarerfiðleikum (Amalía Björns-
dóttir, Ingibjörg Símonardóttir og Jóhanna Einarsdóttir, 2003). HLJÓM-2 er lagt fyrir
í flestum leikskólum landsins (Margrét H. Þórarinsdóttir, Júlíana Harðardóttir, Björg
Alfreðsdóttir, Ingibjörg Bjarklund og Agnes Agnarsdóttir, 2010). Forspárréttmæti
HLJÓM-2 virðist gott; niðurstöður spá fyrir um árangur í lestri í fyrstu bekkjum
grunnskólans og fylgni er milli árangurs á HLJÓM-2 og samræmdra prófa upp allan
grunnskólann (Jóhanna Einarsdóttir, Amalía Björnsdóttir og Ingibjörg Símonardóttir,
2004; Jóhanna Einarsdóttir o.fl., 2011).
Í þessari grein er skoðað hvernig brugðist er við niðurstöðum HLJÓM-2 í leikskól-
um. Sérstaklega er skoðað hvort foreldrar og grunnskólakennarar þekkja til prófsins
og þeirrar snemmtæku íhlutunar sem fram fer í leikskólanum í kjölfar fyrirlagnar
prófsins og hvort grunnskólakennarar nýti sér þær upplýsingar á einhvern hátt með
samfellu í námi barnanna í huga.
Undirbúningur og forspárþættir lestrarnáms
Flestir eru sammála um að lestur byggist í grófum dráttum á tveimur þáttum, annars
vegar hæfileikanum að geta umskráð bókstafi (hljóð) í orð (sjá t.d. Goswami og Bryant,
1990) og hins vegar skilningnum á því sem lesið er (sjá t.d. Oakhill, Cain og Bryant,
2003). Umskráning er færni sem byggist á því að umbreyta hverjum bókstaf í hljóð og
tengja hljóðin saman í orð. Lesskilningur vísar til skilnings á texta sem aftur byggist
á skilningi á töluðu máli, góðum orðaforða og skilningi á byggingu setninga. Fyrir-
hafnarlaus og ósjálfráður lestur á texta er nauðsynlegur til að geta unnið upplýsingar
og skilið það sem lesið er.
Lestrarnámið byggist á færni og kunnáttu í tungumálinu sem börn öðlast á leik-
skólaárunum. Fjölbreytt og margbreytileg notkun tungumáls í umhverfi barna hefur
jákvæð áhrif á málþroska þeirra. Orðaforði og málfræðiþekking eykst við að hlusta á
sögur og frásagnir en einnig við það að fá tækifæri til að tjá sig og nota málið í sam-
skiptum við aðra (Otto, 2010). Rannsóknir hafa sýnt fram á að umhverfi leikskóla-
barna og sú málörvun sem þar fer fram hefur mikil áhrif á málþekkingu þeirra (sjá t.d.
Hoff, 2003; Huttenlocher, Vasilyeva, Cymerman og Levine, 2002). Í málörvuninni þarf
bæði að vinna að því að auka orðaforða barnanna og örva hljóðkerfisvitund þeirra
(Foorman, Anthony, Seals og Mouzaki, 2002; Snow, Burns og Griffin, 1998).
Hljóðkerfisvitund vísar til almennrar færni í að skynja hljóðræna uppbyggingu
tungumálsins án tengsla við merkingu orðanna. Þar er átt við færni eins og rím og
sundurgreiningu og samtengingu atkvæða og hljóða. Með hugtakinu hljóðvitund,
sem er undirþáttur hljóðkerfisvitundar, er átt við skilning á því að hvert talað orð sé
samsett úr röðum hljóða (Snow o.fl., 1998). Hljóðkerfisvitundin er líklega sá þáttur
málþekkingar sem hefur verið mest rannsakaður í tengslum við lestrarnám (sjá t.d.
Hulme og Snowling, 2009; Muter, 2006; Vellutino o.fl., 2004).