SunnudagsMogginn - 04.03.2012, Blaðsíða 26

26 4. mars 2012
Kommúnistar í Danmörku ogvíðar á Norðurlöndum höfðuaf ýmsum ástæðum mun meiriáhrif á stefnu þjóðar sinnar í
kalda stríðinu en ætla hefði mátt af at-
kvæðamagninu sem þeir hrepptu að jafn-
aði í kosningum, segir Bent Jensen, fyrr-
verandi prófessor í sagnfræði við
háskólann í Óðinsvéum og þekktasti sér-
fræðingur Dana í sögu Sovétríkjanna. Jen-
sen var hér á landi í boði Alþjóða-
málastofnunar Háskóla Íslands og
Almenna bókafélagsins og flutti á mánu-
dag erindi í Árnagarði og svaraði fyrir-
spurnum.
Bent Jensen er afar mikilvirkur sagn-
fræðingur en umdeildur, jafnvel hörðustu
andstæðingar viðurkenna þó að hann sé
afburðamaður á sínu sviði. Hann er fædd-
ur 1938 og uppalinn á Jótlandi, lauk raf-
virkjanámi en hóf síðan nám í sagnfræði
og lauk doktorsprófi. Hann á nú rúss-
nesk-fædda konu og býr á bóndabæ á
Fjóni þar sem hann stundar m.a. bý-
flugnarækt.
Á yngri árum kaus hann vinstriflokka
en snerist, er nú liðsmaður hins borg-
aralega Venstre-flokks en er alls ekki allt-
af sauðtryggur. Rit sem hann vinnur að
um samskipti Dana við kommúnistaríkin í
kalda stríðinu hefur þegar valdið deilum,
sumir vinstrimenn segjast ekki treysta
honum fyrir því að segja söguna með óvil-
höllum hætti.
Aðrir segja að skýringin á andróðrinum
gegn Jensen sé önnur. Í gögnum sem hann
hafi fundið séu traustar vísbendingar um
að ekki hafi bara kommúnistar verið
hlýðnir Sovétríkjunum; sumir frammá-
menn jafnaðarmanna hafi einnig gengið
erinda alræðisríkisins.
,,Ótrúlega klárir og duglegir“
„Smám saman reyttist fylgið af komm-
únistum og á sjöunda áratugnum komu
kommúnistar engum að á þingi,“ segir
Jensen. „Síðan náðu þeir sér aftur á strik
um hríð á áttunda áratugnum en því
blómaskeiði lauk fljótlega. En áhrifin voru
miklu meiri en atkvæðatalan og félaga-
fjöldinn í flokknum sagði til um. Fyrst og
fremst var það vegna þess að komm-
únistar voru bæði ótrúlega klárir og dug-
legir, ég hef oft dáðst að því hvað þeir
voru vel skipulagðir og vinnusamir, ag-
aðir.
En ég er algerlega ósammála þeim sem
segja að upprunalega hafi komm-
únistaflokkurinn verið þjóðlegur verka-
lýðsflokkur en kalda stríðið hafi spillt
honum. Jafnvel á níunda áratugnum var
DKP með fleiri menn á launaskrá en
nokkur annar danskur stjórnmálaflokkur.
Og flokkurinn hrundi samstundis þegar
Sovétríkin voru úr sögunni. Ég hef séð
ótrúlega nákvæm fyrirmæli í sovéskum
göngum þar sem danska flokknum var
sagt í smáatriðum hvernig hann ætti að
haga sér. Þegar umræður voru á danska
þinginu um skipulag varnarmála sendi
DKP fyrirspurn til Moskvu til að fá að vita
hvernig bæri að greiða atkvæði á þingi.
Það er alveg óþarfi að deila um þetta,
DKP var að sjálfsögðu verkfæri í höndum
erlendrar alræðisstjórnar, enginn venju-
legur stjórnmálaflokkur. Þess vegna var
líka fullkomlega réttlætanlegt að hafa lög-
reglueftirlit með flokksmönnum.
En innan raða DKP voru margir bráð-
greindir stjórnmálamenn. Aksel Larsen
var flokksformaður í nokkra áratugi, hann
var afar snjall, hann var rekinn úr flokkn-
um og stofnaði þá á sjötta áratugnum
Sósíalíska vinstriflokkinn, SF, sem rauf öll
formleg tengsl við sovéska flokkinn, fékk
aldrei fjárstuðning hjá honum. Hins vegar
held ég að þrátt fyrir það hafi þessir for-
ystumenn SF alltaf verið mótaðir af upp-
runa sínum í kommúnistaflokknum.
Þeir litu enn á Sovétríkin sem ákveðna
fyrirmynd, gallaða að vísu en samt miklu
betri en það sem vestrænar þjóðir buðu
upp á. Þeir vildu þjóðnýtingu, áætl-
unarbúskap og allan pakkann. Og Banda-
ríkin voru óvinurinn á heimsvísu. Þannig
höfðu kommúnistar áfram áhrif á flokk-
inn þótt óbein væru, Leiðtogi þeirra, Gert
Petersen, sagði 1987, skömmu fyrir fall
Sovétríkjanna, að Lenín hefði verið mik-
ilhæfur leiðtogi sem margt mætti læra af.
Áhrifamiklir mennta- og menningar-
forkólfar
Kommúnistar hafa auk þess alltaf getað
teflt fram býsna mörgum áhrifamiklum
mennta- og listamönnum, rithöfundum,
blaðamönnum og öðrum slíkum. Einu
sinni sá ég lista yfir alla þá fjölmörgu fé-
laga í danska blaðamannafélaginu sem
höfðu lýst stuðningi við flokkinn. Aðeins
eitt kommúnistablað var gefið út, Land og
folk, svo að þeir hafa verið margir sem
unnu á öðrum fjölmiðlum, líka svo-
nefndum borgaralegum blöðum, Politiken
og Berlingske Tidende. Vafalaust líka á
Jyllandsposten sem var í mörg ár með
virtan og afkastamikinn fréttaritara í
Þýskalandi, seinna kom í ljós að hann var
njósnari fyrir Stasi!“ Og áhrifin voru mikil
í menntakerfinu, margir af þeim sem
kenndu Jensen voru beinlínis í DKP. Áhrif
vinstrisinnaðra sagnfræðinga á sögu-
kennslu og sagnfræðirannsóknir í vest-
rænum ríkjum hafi verið gríðarleg og þau
sjáist enn. Sjálfur hafi hann upprunalega
dáð mjög fræga enska sagnfræðinga og
marxista eins og E. H. Carr og Isaac
Deutscher. En síðar hafi hann áttað sig á
því að þessir menn og margir fleiri hafi í
reynd hvítþvegið kommúnismann með
skrifum sínum og margir dáð bæði Lenín
og Stalín, verið reiðubúnir að fórna sann-
leikanum fyrir drauminn.
Oft sé fullyrt að Stalín hafi skrumskælt
stefnu Leníns en þetta sé út í hött, báðir
hafi þessi menn verið einstaklega grimmir
og engu skeytt um annað fólk. Furðulegt
sé að sjá hvernig þekktir, vestrænir sagn-
Lugu fyrir
drauminn
Danski sagnfræðingurinn Bent Jensen er harður
andkommúnisti en efast um að rétt sé að efna til
uppgjörs við gamla sovétsinna. Tryggja þurfi
samt að engum mikilvægum upplýsingum um
kalda stríðið og samskiptin við alræðisstjórnina
sé stungið undir stól.
Kristján Jónsson kjon@mbl.is
Bent Jensen fv. prófessor í sagnfræði.
Morgunblaðið/Sigurgeir S.
’
En öll höfum við inn-
byggða þörf fyrir ein-
föld svör við flóknum
veruleika og kommúnistar
áttu slík svör.
Leiðtogar alræðistefnunnar á 20. öld, Jósef Stalín og Adolf Hitler.