SunnudagsMogginn - 04.03.2012, Blaðsíða 27

4. mars 2012 27
fræðingar hafi á sínum tíma fjallað um
innleiðingu samyrkjubúskapar í landbún-
aði Sovétríkjanna þegar um átta milljónir
manna voru myrtar. En einn fræðimað-
urinn hafi varla minnst á mannfallið en
hins vegar tíundað hve mikið hafi fallið af
nautgripum og öðrum fénaði!
Hvers vegna menn sáu ekki í gegnum
áróðurinn
-Vestrænir menntamenn vissu oftast
hvað var að gerast austantjalds. Hvers
vegna féllu þeir fyrir þessari helstefnu?
„Það er ekki auðvelt að svara þessu. En
ég freistast til að segja að menntamenn
hafi oft sáralítið vit á stjórnmálum.
Menntamenn eru vanir því að dunda sér í
friði og góðu skjóli við skrifborðið, án þess
að hafa endilega áhyggjur af veru-
leikanum umhverfis þá, sjálfu lífinu eins
og það er. Hægt er að leysa öll vandamál
við skrifborðið. Sagt hefur verið að menn
hafi þurft að vera menntamenn til að geta
trúað áróðri kommúnista! En öll höfum
við innbyggða þörf fyrir einföld svör við
flóknum veruleika og kommúnistar áttu
slík svör.“
-En hvað með njósnara kommúnista,
voru þeir margir og náðu þeir árangri?
Jensen segir að DKP hafi sannanlega út-
vegað Sovétmönnum og Austur-
Þjóðverjum mikilvægar, leynilegar upp-
lýsingar um ákveðna stjórnmálamenn og í
einhverjum mæli varnarmál.
Greinarmunur sé gerður annars vegar á
því sem á ensku nefnist „agent of influ-
ence“, flugumanni eða njósnara sem ein-
beitir sér að því að hafa áhrif á stefnuna en
ekki endilega því að safna leynilegum
hernaðarupplýsingum, og hins vegar á
eiginlegum njósnurum í stíl James Bond.
En oft eru skilin óljós. Jensen segir að
áhrifanjósnarar hafi m.a. komið röngum
upplýsingum á framfæri við almenning,
ruglað umræðuna markvisst, komm-
únistum í hag. Noti menn hugtakið land-
ráð á sama hátt og gert sé í sakamálarétti
hafi oft verið um að ræða hrein landráð,
öðru ríki verið veittar upplýsingar sem
gætu notast í stríði gegn eigin landi.
-Ekki hafa sannast njósnir á neina Ís-
lendinga fyrir kommúnistaríkin, getur
verið að engir hafa verið munstraðir?
„Ég hef heyrt að ekki hafi sannast
njósnir á neinn Íslending og furða mig
mikið á því þegar haft er í huga hvað Ís-
land var landfræðilega mikilvægt í kalda
stríðinu vegna bandarísku herstöðv-
arinnar. Margir Danir hafa viðurkennt
njósnir, þeir hafa gert það í yfirheyrslum,
lagt spilin á borðið og iðrast. Síðan hefur
þeim verið sleppt. Þetta veit almenningur
í Danmörku ekkert um, mörg af þessum
málum hafa aldrei komið fram op-
inberlega.
Það er mjög erfitt að útskýra þetta. En
dönsk stjórnvöld voru ávallt með tvennt í
huga: annars vegar varð auðvitað að berj-
ast gegn njósnum en hins vegar var ekki
áhugi á að gera of mikið veður út af þeim
opinberlega. Það gæti skaðað sambúðina
við Sovétríkin og ekki síst verslunar-
viðskipti sem gátu verið mjög mikilvæg.“
-Oft er talað um að gera verði upp þessa
tíma, láta menn standa reikningsskil
gerða sinna. Hver er þín skoðun?
„Sjálfur er ég ekki endilega á því að efna
þurfi til réttarhalda vegna áhrifanjósnara
enda er oft geysilega erfitt að sanna sök í
þessum efnum. Vissi áhrifanjósnari alltaf
að hann var að laga stefnuna að hags-
munum Sovétmanna og ljúga fyrir þá, var
þetta meðvitað?
Það var ekki bannað með lögum að vera
sammála Sovétmönnum og reka áróður
fyrir þá. Margt gott og heiðarlegt fólk
gekk erinda þeirra, kannski var þetta fólk
hrekklaust en það er ekki brot á lögum að
vera trúgjarn. Vandamálin varðandi sönn-
unarbyrði gætu orðið hrikaleg.
Til allrar hamingju er kalda stríðinu
lokið og Rússland er ekki lengur nein ógn.
Eftir sem áður þybbast margir embætt-
ismenn við þegar við sagnfræðingar vilj-
um fá að skoða gömul gögn og gerum það
meira að segja að beiðni þingsins! En það
sem skiptir öllu í opnu og lýðræðislegu
samfélagi er að fá allar staðreyndir fram í
opinskáum umræðum, leyna því ekki
hvað gerðist og opna gagnasöfnin.“
Íbúar í Austur-Berlín fleygja grjóti í átt að sovéskum skriðdrekum í uppreisninni sem gerð var
gegn kommúnistastjórn hins svonefnda Austur-þýska alþýðulýðveldis árið 1953.
fram í réttarsölum heldur milli sagn-
fræðinga, blaðamanna og annarra í op-
inberum umræðum. En Dragsdahl
fannst að brotið væri illa á sér, æran
verið meidd og hann hefur að sjálfsögðu
rétt til að fara í mál. Ég vona að ég verði
sýknaður í landsréttinum [sem er milli-
dómstig] og álít sjálfur að góðar líkur
séu á því.“
Hann segir að í Danmörku njóti
fréttamenn þess sem nefnt sé „útvíkkað
tjáningarfrelsi“, þ.e. megi taka stærra
upp í sig en aðrir, vera grófari. Fyrir
liggi dómur hjá Mannréttinda-
dómstólnum i Strassborg sem staðfesti
þennan aukna rétt fréttamanna. Mark-
mikið sé að tryggja sem mest frelsi í op-
inberum umræðum en undirréttur álíti
að fræðimenn njóti ekki sömu réttinda.
„Þar var sagt að vissulega hefði ég
birt greinina með þessum ummælum
um Dragsdahl í dagblaði en tekið fram
að ég væri prófessor, þess vegna gilti
ekki útvíkkað tjáningarfrelsi. Og bæði
aðalritstjórinn og aðrir starfsmenn
blaðsins voru sýknaðir, ég einn var
dæmdur sekur. Margir danskir lögfræð-
ingar álíta að þetta sé röng túlkun á
dómi Mannréttindadómstólsins.
Auk þess er tekið fram í meið-
yrðalögum að setji maður fram fullyrð-
ingu í góðri trú geti það dugað til sýkn-
unar. En allt þetta mál er mjög
mikilvægt fyrir sagnfræðinga, hvort í
reynd sé búið að þrengja rétt þeirra til
að tjá sig um það sem þeir finna í gögn-
um.
Skoðuðu háleynileg gögn
Ég á nú handrit upp á nærri þúsund
blaðsíður að verki um Danmörku og
kalda stríðið. Ég hef ásamt þrem öðrum
kollegum haft aðgang að skjalasafni PET
og einnig leyniþjónustu hersins, FET,
auk fleiri stofnana. Þetta er háleynilegt
efni, við megum skoða gögn og getum
þá spurt hvort við megum birta tiltekna
hluti. Þetta ferli hefur nú staðið yfir í 14
mánuði og er ekki enn lokið.
Og jafnvel þótt við birtum það er
hættan ekki liðin hjá. Enda þótt öryggi
ríkisins hafi ekki verið stefnt í voða gæti
einstaklingur sagt að hann álíti birt-
inguna hafa skaðað sig. Þess vegna hef
ég nú í fyrsta sinni á fræðimannsferl-
inum látið lögfræðing forlagsins fara yfir
hverja einustu síðu í handritinu til að
tryggja að ég fái ekki á mig málsókn
vegna meiðyrða. Ég vil ekki fá fleiri slík
yfir mig.“
Blaðamaðurinn Jørgen Dragsdahl höfð-
aði 2007 mál gegn Bent Jensen og Jyl-
landsposten vegna meiðyrða. Þetta gerði
hann í kjölfar greinar
sagnfræðingsins um
meintar njósnir Drags-
dahls fyrir sovésku
leyniþjónustuna, KGB, í
kalda stríðinu. Jensen
vitnaði í skjöl KGB sem
leynd hafði verið létt af
en þar er m.a. sagt að
Dragsdahl sé „góður og
mikilvirkur njósnari“.
Einnig að fram kæmi í skjalasafni leyni-
þjónustu dönsku lögreglunnar, PET, að
grunur hefði beinst að Dragsdahl, fylgst
hefði verið með honum og sími hans
hleraður 1983-1985. PET taldi Jensen
hafa brotið gegn þagnareiði með því að
vitna í gögnin og sérstök rannsókn-
arnefnd vegna málsins skilaði skýrslu
2009 og sagði að ekkert hefði sannast á
vinstrimanninn Dragsdahl.
Undirréttur dæmdi Jensen sekan 2010
og gerði honum að greiða Dragsdahl
200 þúsund danskar krónur, nær fimm
milljónir króna, í sekt. Jensen hefur
áfrýjað dómnum og hafin er fjársöfnun
fyrir hann vegna sektarinnar og mála-
ferlanna sem kosta sitt. Stuðningsmenn
Dragsdahls safna einnig fé fyrir hann.
Fullyrti ekki neitt um sekt
„Margir halda að ég hafi verið dæmdur
fyrir að segja að Dragsdahl hafi verið
áhrifanjósnari í þjónustu KGB,“ segir
Jensen. „Það skrifaði ég aldrei, ég vitn-
aði í gögn sem ég hafði fundið í skrám
leyniþjónustu lögreglunnar, PET, að þar
stæði að Dragsdahl væri launaður KGB-
maður. Síðan var niðurstaða mín ein-
faldlega: „Það er að segja, að sögn bæði
KGB og PET var Dragsdahl njósnari
KGB.“ Sjálfum finnst mér því að málið
snúist um það hvort ég hafi vitnað rétt í
gögn annarra.
En mér er sagt að jafnvel þótt ég hafi
sett þarna skýran fyrirvara, að ég væri
ekki að tjá eigin skoðun heldur vitna í
skoðun annarra aðila, hafi mér samt
borið skylda til að geta sannað það sem
ég sagði. Geta sýnt sönnunargögn um
að hann hafi verið njósnari. Það gat ég
ekki og hef aldrei talið að ég gæti. Það
er óhemju flókið að ætla sér að bók-
staflega opna hug annars manns og toga
út úr honum allan sannleikann um
njósnir!
Deilur af þessu tagi ættu ekki að fara
Njósnari - eða hvað?
Jörgen Dragsdahl
Vesturlönd, rétt eins og nasismi og
kommúnismi voru á sínum tíma.
„Ég er enginn sérfræðingur í íslam,“
svaraði Jensen. „En ég ætla að rifja upp að
breski heimspekingurinn Bertrand Rus-
sell, sem þá var félagi í Verkamanna-
flokknum breska, heim-
sótti Moskvu 1920. Hann
hitti Lenín og minntist
þess reyndar að leiðtog-
inn hefði sagt hlæjandi
frá morðum á saklausu
flokki. Russell skrifaði
bók um ferðina. Þar ber
hann bolsévismann
beinlínis saman við ísl-
am, segir að einkennin
séu þau sömu: hug-
myndafræði alræðis sem
gangi út á að stýra fólki á
öllum sviðum mannlegs
lífs, líka þeim persónu-
legustu. Já, það er mín
skoðun að íslam sé ógn.“
Í þingkosningunum 2007 kaus Jensen
Danska þjóðarflokkinn, DF, sem er
andsnúinn innflytjendum og oft kallaður
hægri-pópúlistaflokkur. Harðir and-
stæðingar saka hann jafnvel um fasisma.
Jensen sagðist ekki styðja stefnu flokks-
ins en vilja með þessu
mótmæla hatursáróðri
sem Pia Kjærsgaard, for-
maður flokksins, sætti af
hálfu margra menntaðra
yfirstéttarmanna.
Jensen hefur varað við
andvaraleysi gagnvart
öfgafullum múslímum á
Vesturlöndum og bent á
að stuðningsmenn Pal-
estínumanna forðist að
ræða ofstækisstefnu og
hryðjuverk Hamas-
manna sem ráða á Gaza.
Hann var á fundinum í
Árnagarði spurður hvort
íslam gæti orðið ógn við
Álítur íslam vera ógn
Reuters