Morgunblaðið - Sunnudagur - 03.03.2013, Blaðsíða 4

4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3.3. 2013
Þrír af þeim fimmtán stöðum sem rannsakaðir hafa
verið standa undir lágmarkskröfum til gullleitar, en
gjarnan er miðað við yfir 3-4 grömm í tonni. Boraðar
hafa verið 32 holur í Þormóðsdal og sýndu niður-
stöður mest yfir 400 grömm af gulli í einu tonni, þó
einungis í einu sýni.
„Þetta er í sjálfu sér ekki fjarri því sem Englendingar
og Þjóðverjar höfðu fundið áður í Þormóðsdal,“ segir
Ari Trausti. „Þeir fundu 5 grömm í einu sýni og 100
grömm í öðru. Það sem upp kom núna var frá hálfu
grammi og upp í yfir 400 grömm. Það fannst hinsvegar
að meðaltali 1 gramm á hinum stöðunum. Á Mógilsá
við Esjuna var besta sýnið með 9 grömm á hvert tonn
og norðan við hana í Víðidal og Vatnsdal var talan í
kringum 20 grömm.“
Finnst í sprungum
Þormóðsdalur skerst inn í jarðlög um 5-6 km frá
öskjubarmi Stardalseldstöðvarinnar. „Hitinn í jarð-
hitakerfi þar sem dalurinn er nú var um 180 til 230
gráður á um 300 metra dýpi. Allt bullaði og sauð á sín-
um tíma og féllu úr vatninu þungir málmar með kísli og
öðrum efnum, þar á meðal gull,“ segir Ari Trausti.
Gull hvarfast ekki við önnur efni, heldur fellur út
sem korn, til dæmis í kalk- og kísilútfellingum. „Allir
hafa komið á jarðhitasvæði og séð ljósar kísilútfellingar
og við munum líka eftir því að ofnar stífluðust í gamla
daga út af heita vatninu,“ heldur hann áfram.
„Við þessi sérstöku skilyrði hita og þrýstings í sjóð-
andi jarðhitakerfi skilur gullið sig frá, sest með útfell-
ingunum og síðan skafa rok og veðrun ofan af eldstöð-
inni, þannig að milljón árum síðar liggur kerfið nánast í
yfirborðinu. Útfellingarnar hafa fyllt gamlar sprungur,
misgengi í jarðlögum og holrými í berginu og þar og í
ummynduðu bergi er gullið að finna, auk annarra
málma eða efnasambanda. En það er víst gullið sem
við höfum áhuga á.“
Næstu skref
Ari Trausti kemur ekki að rannsóknunum, en segir að
næst þurfi að skoða hversu stórt svæðið er í fleti og
dýpi, þar sem gullríka bergið finnst. „Eru þetta 50 þús-
und tonn eða hálf milljón tonn af vinnanlegu bergi? Það
veit enginn. Ég las í grein að aðalsprungan á útfelling-
arsvæðinu væri um 700 metra löng. Það gæti hugs-
anlega markað svæðið í eina átt.“
En hann varar við of mikilli bjartsýni. „Það er ekkert
víst, þó að gullmagnið sé svona hátt í einstaka sýnum,
að nægilega mikið sé til af því til að það sé vinnanlegt.
Svo er líka spurning hvaða vinnsluaðferð hentar og
hvort hún er ásættanleg út frá umhverfissjónarmiðum.
Svona vinnslu fylgir gríðarlegt rask, til dæmis settjarnir,
og til að vinna bergmylsnu eru notuð leysiefni í sumum
tilvikum.“
M
örg ævintýri
hverfast í kring-
um leitina að
gulli. Nú er útlit
fyrir að skrifað
verði framhald af sögu sem hófst á
Íslandi í byrjun síðustu aldar.
1905 Upphafið má rekja til þess
að Einar H. Guðmundsson bóndi í
Miðdal veitti athygli kvartsi, það er
ljósleitum, hörðum steinum sem
bárust niður úr Þormóðsdal með
Seljadalsánni sem rennur í Hafra-
vatn. „Það voru glitrandi smáagnir
í því, sem er þá í raun þetta sem
við köllum glópagull, samband
járns og brennisteins,“ segir Ari
Trausti Guðmundsson jarðfræð-
ingur og sonarsonur Einars.
„Hann hafði samband við Stein-
grím Thomasson, ævintýramann
sem var að flytja til landsins eftir
að hafa verið í gullbrasi í Ástralíu,
og fékk hann til að taka sýni með
sér út. Steingrímur var skyldur
Valgerði eiginkonu Einars afa og
þar með tengdist hann Einari
Benediktssyni skáldi í gegnum
hans þáverandi konu.“
1909 Steingrímur sendir heim
niðurstöður rannsókna sem stað-
festa að gull er í sýnunum úr Þor-
móðsdal. Þá er Einar bóndi kominn
í samkrull við skáldið nafna sinn og
stofna þeir Námufélag Íslands.
Þeir skipuleggja svæðið að erlendri
fyrirmynd og búa til námareiti, en
hugsunin var eflaust sú að menn
gætu keypt sér skika. Dótturfélag
er raunar líka stofnað í London og
nefnist Iceland Minerals Syndicate.
„Þetta var norskt, enskt og íslenskt
samkrull,“ segir Ari Trausti.
1910 Enskir og norskir verk-
fræðingar hefja gullleit í Þormóðs-
dal. „Í viðtalsbók við Tryggva Ein-
arsson föðurbróður minn kom fram
að þeir hefðu haft Sama til að
hjálpa til við að grafa námugöngin,
en ég veit ekki hvort það er satt,
hann var skrautlegur sögumaður,“
segir Ari Trausti brosandi. „En það
unnu 10 til 20 manns að því til árs-
ins 1913 að grafa göng sem enn
sjást að einhverju leyti.
1914 Framkvæmdir leggjast af
er fyrri heimsstyrjöldin brestur á.
1922 Einar Benediktsson gefst
ekki upp, kaupir meira land og
þýska félagið Nordische Bergbau í
Hamborg tekur við keflinu. „Á
þeirra vegum hófst aftur töluverð
vinna í göngunum og sýni voru
send til Þýskalands,“ segir Ari
Trausti. „Framkvæmdir stóðu yfir
til ársins 1924 og er sagt að þær
hafi kostað milljón gullmörk, sem
voru gríðarlegir fjármunir, enda
voru tæki og mannskapur send
hingað með gufuskipi, lagðir braut-
arteinar í námunni og svo átti að
byggja gullverksmiðjuna í nágrenni
við Miðdal og þaðan að leggja járn-
braut til Reykjavíkur. Það var
hugsað stórt eins
og í öllu sem Ein-
ar Benediktsson
kom nálægt.“
1924 Nordische
Bergbau gefst upp
og Einar stofnar
þá félagið Arct-
urus með öðrum
Þjóðverjum. Þeir
halda út til ársins
1925. Þá koma Hollendingar um
borð í verkefnið og líka enskur
verkfræðingur, örfáir menn koma
til landsins en ekkert verður úr
frekari gulleit eða framkvæmdum.
1937 Þreifingar hefjast um að
dusta rykið af verkefninu með
stofnendum Arcturus. En ekkert
gerist, ef til vill vegna þess að ný
heimsstyrjöld brýst út.
1989 Stofnuð eru félögin Málmís
og Suðurvík fyrir tilhlutan ríkisins,
þar á meðal Orkustofnunar. „Þau
skipta með sér gömlu megineld-
stöðvunum og fornu jarðhitakerf-
unum, sem standa fyrir utan virka
gosbeltið. Mestur skriður kemst á
leitina frá 1997 að telja,“ segir Ari
Trausti. „Gömlu megineldstöðv-
arnar hefur rekið burt með plötu-
skilunum og þær eru orðnar að
rústum, svo sem á Vestfjörðum,
Vesturlandi, Norðurlandi vestra og
Austfjörðum. Þar eru allmörg rofin
jarðhitasvæði sem má skyggnast í.
Þar með hefur verið leitað skipu-
lega á sennilegustu stöðunum, tek-
in sýni og greint með nútíma-
aðferðum hvert gullmagnið er.
Áhugaverðustu svæðin eru Mógilsá
og Þormóðsdalur og ef til vill Víði-
dalur-Vatnsdalur. Nú er til komið
félagið Melmi í stað hinna með að
hluta öðru eignarhaldi en var, t.d.
Nýsköpunarmiðstöðinni og ÍSOR “
Í sérfræðingateymi Málmís hafa
verið jarðfræðingarnir Hjalti Fran-
son og Ómar Friðleifsson og einnig
Hallgrímur Jónasson forstöðumað-
ur Rannís og halda þeir áfram með
nýja félaginu.
2013 Þorsteinn Sigfússon stjórn-
arformaður Nýsköpunarmiðstöðvar
kynnti um miðja vikuna ný-
yfirfarnar niðurstöður sem gefa til-
efni til frekari rannsókna og hugs-
anlega gullvinnslu í Þormóðsdal.
Enn má finna vegi og brak úr gömlum brautarteinum frá gullleitarárunum í Þormóðsdal.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Var gullið
ekki
glópagull?
RANNSÓKNIR BENDA TIL AÐ ÞORMÓÐSDALUR SÉ HUGS-
ANLEGUR VALKOSTUR Í NÁMUVINNSLU HÉR Á LANDI.
RÆTT ER VIÐ ARA TRAUSTA GUÐMUNDSSON UM SÖGU
GULLLEITAR Á SVÆÐINU, JARÐFRÆÐINA OG FRAMHALDIÐ.
Helstu gullsvæði Íslands fram til 2007
Reykjanes
Saltríkt háhitasvæði
Útfellingar, allt að 2,55 g/tonn
Borholur, allt að 950 g/tonn
Þormóðsdalur
Kvartsæðar, allt að 400 g/tonn
Hveragerði
Kvartsæðar, allt að
0,46 g/tonn
Kálfafellsdalur
Æðar, allt að 0,27 g/tonn
Slaufrudalur
Æðar, allt að 0,53 g/tonn
Lón
Æðar, allt að
0,37 g/tonn
Álftafjörður
Æðar, allt að
1,6 g/tonn
Breiðavík
Æðar, allt að 0,16 g/tonn
Vopnafjörður
Æðar, allt að 0,45 g/tonn
Geitafell
Kvartsæðar, allt að
0,82 g/tonn
Breiðdalur
Pýrít-ríkt súrt berg,
allt að 0,86 g/tonn
Flateyjardalur
Pýrít-ríkt súrt berg, allt að 0,25 g/tonn
Laxárdalur
Ársandur, allt að 1205 milljörðustupartar
Bergflísar, allt að 0,24 g/tonn
Víðidalur-Vatnsdalur
Kvartsmolar, allt að 32,6 g/tonn
Geysir
Kísilútfellingar, allt
að 0,8 g/tonn
Hafnarfjall
Jaspís, allt að 4,7 g/tonn
Mógilsá
Æðar, allt að 9 g/tonn
Ari Trausti Guð-
mundsson
* „Um kvöldið ræða þeir saman um gull í Miðdal, hjartans áhuga-mál þeirra beggja. Skegg Einars bónda iðar af ákafa. Þegar skáld-ið er í heimsókn kemst hann beinlínis á flug.“
Guðjón Friðriksson, Einar Benediktsson II bindi.
Þjóðmál
PÉTUR BLÖNDAL
pebl@mbl.is
Ekki er sopið kálið