Morgunblaðið - Sunnudagur - 03.03.2013, Blaðsíða 52

52 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3.3. 2013
Þessa dagana er í Stykkishólmi dagskrá sem
nefnist „Júlíana – hátíð sögu og bóka“. Við-
fangsefnið er að kynna konur til leiks sem
persónur í sögum og bókmenntum.
Margir áhugaverðir dagskrárliðir eru á
laugardag. Kl. 13 fjallar Vilborg Davíðsdóttir
um bækur sínar í Gömlu kirkjunni. Kl. 14.30
fjallar Helga Kress á sama stað um ævi og
verk Júlíönu Jónsdóttur í Akureyjum (1838-
1917), fyrstu íslensku skáldkonunnar sem
gefur út ljóðabók og fær leikrit eftir sig sett á
svið. Um kvöldið, kl. 21.30, fjallar Guðrún
Ásmundsdóttir leikkona um ævi og störf
Ólafíu Jóhannsdóttur. Hún starfaði meðal
annars með námi sem heimiliskennari á
kaupmannsheimili í Flatey á Breiðafirði.
SAGA OG BÆKUR Í HÓLMINUM
SÖGUHÁTÍÐ
Stykkishólmur. Margir dagskrárliðanna eru í
Gömlu kirkjunni fyrir miðri mynd.
Morgunblaðið/Ómar
Pörupiltarnir eru Alexía Björg Jóhannesdóttir,
María Pálsdóttir og Sólveig Guðmundsdóttir.
Pörupiltar hyggjast vera með þrjár sýningar á
uppistandinu „Homo Erectus“ í Þjóðleik-
húskjallaranum á næstunni. Sú fyrsta verður
á laugardagskvöldið, 2. mars. kl. 21. Uppi-
standið var fyrst sýnt síðastliðinn vetur, við
góðar viðtökur gesta og gagnrýnenda.
Pörupiltar eru þær Alexía Björg Jóhann-
esdóttir, María Pálsdóttir og Sólveig Guð-
mundsdóttir. Þær eru allar sjálfstætt starf-
andi leikkonur og segja efni sýningarinnar
vera umræður um konur, vandamál þeirra og
samskipti kynjanna, auk þess sem þær deila
með áhorfendum heimspekilegum vangavelt-
um um lífið og tilveruna.
HOMO ERECTUS PÖRUPILTA
UPPISTAND
Fjórðu einleikstón-
leikarnir þar sem Hlíf Sig-
urjónsdóttir fiðluleikari
minnist fiðlu- og tón-
menningar í Suður-
Þingeyjarsýslu í hálfa aðra
öld, verða haldnir í
Reykjahlíðarkirkju í Mý-
vatnssveit á sunnudag og
hefjast klukkan 15.30.
Á efnisskrá Hlífar eru
Partíta II í d-moll eftir J.S. Bach, „The Sorce-
ress - Sigurjónsdóttir“ eftir Merrill Clark og
Kaprísa nr. 24 eftir Niccolò Paganini.
Í efnisskrá tónleikanna er saga fiðluleiks í
sýslunni rakin til „…Jóns Jónssonar sem
kenndur var við Voga Í Mývatnssveit. Hann
mun hafa komið með fyrsta „fíólínið“ í sýsl-
una, er hann kom frá smíðanámi í Kaup-
mannahöfn árið 1851.“ Jón kvaðst hafa num-
ið hjá gömlum manni í Danmörku, sem
kenndi honum á hverjum sunnudegi.
HLÍF LEIKUR Í REYKJAHLÍÐ
FIÐLUTÓNAR
Hlíf
Sigurjónsdóttir
Á málþingi í Listasafni Íslands á sunnudag klukkan 14 til 16verður fjallað um myndlistarkonuna Júlíönu Sveinsdóttur(1889-1966). Þingið er samstarfsverkefni Listasafnsins og
erfingja listakonunnar.
Kristín Bragadóttir, doktorsnemi í sagnfræði,
flytur erindi sem hún kallar „Ástíðufullur bókasafn-
ari“, erindi Hrafnhildar Schram listfræðings nefnist
„Ég vil heldur barninginn í náttúrunni“ og þá fjallar
Bergljót Leifsdóttir Mensuali um Svein Jónsson og
Guðrúnu Runólfsdóttur, foreldra Júlíönu, og um
stofnun fyrirtækisins Völundar.
Júlíana Sveinsdóttir var fædd í Vestmannaeyjum
og lauk myndlistarnámi í Kaupmannahöfn árið 1917.
Hún hélt ellefu einkasýningar um sína daga og tók
þátt í fjölda samsýninga.
MÁLÞING UM JÚLÍÖNU SVEINSDÓTTUR
Ræða baklandið
Ein hinna kynngimögnuðu mynda Júlíönu Sveinsdóttur frá æskuslóð-
unum í Vestmannaeyjum. Þessa málaði hún árið 1946.
Listasafn Íslands
BAKLAND OG BRAUTARGERNGI MERKRAR LISTAKONU
VERÐUR TIL UMFJÖLLUNAR Á MÁLÞINGI.
Júlíana
Sveinsdóttir
Menning
É
g er alltaf að safna og raða sam-
an,“ sagði Þorvaldur Þorsteinsson
í viðtali í Morgunblaðinu árið
1992, þegar hann var að opna
stóra sýningu í Nýlistasafninu.
Hann hélt áfram: „Ég sagði einu sinni að ég
væri eins og púsluspil og með því að raða
saman brotum ytri veruleikans gæti ég smám
saman fengið mynd af þeim innri. Þessi brot
hafa hins vegar alltaf reynst mjög fjölbreytt,
jafnvel virst ósamstæð, þannig að lengi vel
hafði ég áhyggjur af því hvað tjáningarleið-
irnar voru margar; teikningar, skúlptúrar,
vasaleikrit, klippimyndir, myndbönd, ready-
made, o.s.frv. og ég hélt að ég þyrfti að velja
þarna á milli. En sem betur fer er ég laus við
þessar áhyggjur núna. Ég veit að þetta til-
heyrir allt sömu myndinni …“
Þegar er litið er yfir feril Þorvaldar Þor-
steinssonar, nokkrum dögum eftir ótímabært
andlát hans, má glögglega sjá hvernig víð-
feðmur sköpunarkraftur hans fékk útrás í
ólíkum verkefnum og fjölbreytilegum miðlum,
og allt er þetta þó skylt. Myndlist, barnabæk-
ur, smásögur, skáldsögur, leikrit, fyrirlestrar,
kennsla; allt er þetta á einhvern hátt hluti af
sömu mynd manns sem þroskaði með sér
skýra og persónulega sýn á heiminn og hafði
engar áhyggjur af því hvort einn miðill væri
réttari fyrir hann en annar.
„Leitið og þér munuð finnast!“
Þegar Þorvaldur var í öðru viðtali, fjórtán ár-
um síðar, beðinn um að segja frá sjálfum sér,
þá svaraði hann sposkur: „Ég hélt að við ætl-
uðum að tala um hin leikritin.“ Bætti síðan við
að hann hefði löngum notað það sem skýringu
á eigin persónu og ekki síður sem hráefni í
skrifum og myndlist að hann var búinn til á
Akureyri á árunum 1960 til 1980. „Bærinn var
þá að hasla sér völl sem höfuðathvarf íslenska
smáborgarans, ungtemplarareglunnar og
menntasnobbsins og eftir á að hyggja eru það
ákveðin forréttindi fyrir listamann að hafa al-
ist upp í slíku samfélagi, þar sem gogg-
unarröðin var skýr og regla á öllum hlutum …
Það hefur nýst mér á margan hátt að hafa
fæðst inn í svona skýrt teiknaða veröld. Ég lít
á það sem tækifæri til að yfirfæra hér og nú
reynsluna af því að verða ber að eigin for-
dómum. Hvernig maður verður vitni að því
aftur og aftur að dómarnir og kennisetning-
arnar standast ekki nánari skoðun.“
Eitt af meginstefum verka Þorvaldar var
einmitt að snúa hugmyndum lesandans eða
áhofandans á haus. Og í verkum hans birtist
frá upphafi næm tilfinning fyrir eðli hlutanna,
að appelsínan sé ekki endilega það sama og
appelsína, eins og sjá má í þessum texta sem
kom árið 1987 út í bókinni Hundrað fyr-
irburðir en hún var lokaverkefni hans við
Myndlista- og handíðaskólann:
Sigga og Addi komu einu sinn í heimsókn
að sumri til og gáfu mér appelsínu sem þau
höfðu keypt í Reykjavík áður en þau lögðu af
stað í bílnum sínum. Þetta fannst mér miklu
merkilegri appelsína en þær sem fengust í
kaupfélaginu af því að hún hafði komið til
Reykjavíkur.
Þegar Þorvaldur var spurður að því árið
1992 hvernig hann veldi sér viðfangsefni og
miðil að vinna í, þá stóð ekki á svarinu:
„Mottóið er leitið og þér munuð finnast!
Ég bara veit það þegar ég sé eitthvað,
frétti af því eða dett um það, að akkúrat þetta
þurfi ég að nota, hvort sem ég skil það núna
eða ekki. Ég treysti bara innsæinu. Það eru
hlutirnir sem velja þig.“
Traust Þorvaldar á innsæinu, og trú hans á
að fólk þyrfti almennt að treysta því betur og
lifa á ábyrgan hátt, kom iðulega fram þegar
hann fjallaði í ræðu og riti um hugmyndir sín-
ar um menntamál og sköpun. Í samtali sem
birtist í Morgunblaðinu árið 2005 sagði Þor-
valdur lykilorðin vera „meðvitund, ábyrgð,
ákvörðun“. Hann sagði fólk forðast raunveru-
lega sjálfsþekkingu og fylla lífið af sérhæfðri
þekkingu í staðinn. Hann velti fyrir sér hvern-
ig við gætum snúið af þessari flóttaleið og
sagði það sem hann kallaði „frestunaráráttu
manna“ vera afleiðingu samfélagsuppbygg-
ingar sem gengur út á að ala fólk samtímis
upp í skorti og allsnægtum.
„Skorturinn byggist meðal annars á þeirri
grunnhugsun skólakerfisins og hins svokallaða
upplýsingasamfélags, að einstaklingurinn sé
háður utanaðkomandi dóti sem muni gera
hann að manni. Að hvert og eitt okkar sé
hingað komið til að innbyrða upplýsingar af
ótta við að verða útundan í leiknum, fremur
en miðla af því ríkidæmi sem býr innra með
okkur. Við lærum að fresta sjálfum okkur
þangað til við teljumst tilbúin. Þess virði að
mæta á svæðið. Sem séð er um að verði aldr-
ei. Tómarúmið sem skapast við þetta fyllum
við hins vegar með fylgihlutum, forritum og
upplýsingum um allt milli himins og jarðar,
nema okkur sjálf.“ Hann bætti síðan við: „Við
viljum læra að njóta okkar hér og nú fyrir
það sem við erum og það sem við eigum innra
með okkur. Það er ekki eftir neinu að bíða.“
Vasaleikhúsið var biblían
Innsæið og sköpunarkrafturinn leiddi Þorvald
og þá sem nutu verka hans á ólíkar slóðir. Inn
í ævintýraskóga sagnanna, til fundar við tröll
og dverga, óvæntar og ófyrirsjáanlegar að-
stæður í leikritunum sem myndlist. Eitt
þekktasta myndverk hans er innsetningin
„Söngskemmtun“ sem hefur verið sett upp
víða um lönd. Gestir koma þar að lokuðum
dyrum söngskemmtunar og sjá eingöngu yf-
irhafnir þeirra sem hafa komið í tæka tíð.
Gegnum vegginn og handan lokaðra dyra óma
kórsöngvar og lófatak heyrist milli laga.
Margir kynntust verkum Þorvaldar fyrst í
Vasaleikhúsinu, eins konar örleikritum sem
hann flutti á eftirminnilegan hátt á Rás 2 á
árunum 1991-1992 og komu út í bókinni Engill
meðal áhorfenda.
HAFÐI EKKI ÁHYGGJUR AF ÞVÍ HVORT EINN MIÐILL VÆRI RÉTTARI EN ANNAR
„Við viljum læra að njóta
okkar hér og nú“
HINN FJÖLHÆFI LISTAMAÐUR ÞORVALDUR ÞORSTEINSSON ER LÁTINN, 52 ÁRA AÐ ALDRI. „ÉG TREYSTI BARA
INNSÆINU,“ SAGÐI HANN EITT SINN UM ÞAÐ HVAÐA MIÐIL HANN KYSI AÐ NOTA Í HVERT SINN.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
„Kyrrstöðunni stendur alltaf ógn af þeim sem
eru „svolítið sérstakir“,“ sagði Þorvaldur.
Morgunblaðið/RAX