Morgunblaðið - 12.04.2013, Blaðsíða 29

29
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. APRÍL 2013
Á köldum klaka Samlyndar stokkendur kúra á klakanum á Tjörninni í Reykjavík í kuldanum í gær.
Ómar
Stærsta úrlausnarefnið í ís-
lensku efnahagslífi í dag er
lausn á svonefndum snjó-
hengjuvanda. Snjóhengjan er
að minnsta kosti 100% af
VLF. Stærsti einstaki hlutinn
er þrotabú gömlu bankanna
og nemur um þriðjungi vand-
ans.
Erlendar skuldir þrotabú-
anna nema um 2.300 millj-
örðum og eru því fjórum sinn-
um stærri en Icesave-skuldin
á sínum tíma. Framtíðarhagsmunir ís-
lenskrar þjóðar eru að veði og íslensk stjórn-
völd hafa því ríkar heimildir til inngripa með
það að markmiði að leysa málið.
Af einhverjum ástæðum hefur umræðan
um lausn á þessu vandamáli ekki verið
nægjanlega áberandi. Uppgjör á þrotabúum
föllnu bankanna er eðli málsins samkvæmt
lykill að lausn þessara mála.
Þrotabú Kaupþings, Glitnis og gamla
Landsabankans eru meðal stærstu fyr-
irtækja á Íslandi í dag ef miðað er við eignir
þeirra, hvort sem er höfuðstól eða markaðs-
virði. Tilvera þeirra veldur miklum kostnaði
fyrir hið opinbera (eftirlitsaðila, löggjafann
og framkvæmdavaldið) og endanlegt upp-
gjör þeirra og útgreiðslur krafna – sér-
staklega til erlendra aðila – geta valdið
stökkbreytingu á gengi krónunnar. Þau eru
sem sagt ógn við almannahagsmuni. Þrátt
fyrir þetta greiða þessi fyrirtæki lítil op-
inber gjöld og skatta.
Það er sjálfsagt og eðlilegt að þessi fyr-
irtæki greiði skatta og geta þeir verið í formi
skatta á útgreiðslur eða sérstakur skattur á
skuldir þeirra. Íslensk fjármálafyrirtæki
greiða sérstakan skatt á skuldir sem nemur
0,041%. Í lögunum sem settu þennan skatt á
(nr. 155/2010) voru fjármálafyrirtæki í slita-
meðferð á óútskýranlegan hátt undanþegin
honum. Í lögum nr. 73/2011 var lagður á
tímabundinn viðbótarskattur sem nemur
0,0875% af skuldum fjármálafyrirtækja.
Bankarnir greiddu því 0,1285% skatt af
skuldum sínum og aflaði þessi skattur ríkinu
um þriggja milljarða á þessu ári.
Ef þrotabúin greiddu sambærilegan
skatt, þ.e. 0,1285% á höfuðstól
skulda (en höfuðstóll bara er-
lendra skulda þeirra var tæpir
10.000 milljarðar í árslok, sam-
kvæmt tölum Seðlabankans),
aflaði slíkur skattur tæpra 13
milljarða á ári.
Útgreiðslur til erlendra
kröfuhafa munu nema 2.500
milljörðum miðað við núver-
andi verðmat og gengi. Út-
greiðslur setja gríðarlegan
þrýsting á gjaldmiðilinn. Þær
nema fimmföldum gjaldeyr-
isforða Seðlabankans og eru
þar af leiðandi ógn við fjármálastöðugleika.
10% skattur á útgreiðslur mundi afla ríkinu
250 milljarða á því tímabili sem útgreiðsl-
urnar eiga sér stað.
Ekki verður séð að slík skattlagning sé í
andstöðu við alþjóðalög og -samninga. Í
skýrslu sinni um Ísland í nóvember í fyrra
tók Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn undir slíkan
útgönguskatt. Einnig má nefna að á Kýpur
er verið að tala um 25% skatt á útgreiðslur á
innistæðum í starfandi bönkum þannig að
ekki er hægt að halda því fram að við værum
að fara aðrar leiðir en félagar okkar í ESB.
Skattar sem þessir eru ekki bara réttlátir
út frá hagsmunum skattgreiðenda á Íslandi
heldur eru þeir líklegir til að hvetja til
skynsamlegrar og skjótrar úrlausnar í þessu
risamáli. Erlendir kröfuhafar bankanna
tapa einnig peningum eftir því sem lengri
tíma tekur að greiða út úr þrotabúunum. Ef
stjórnvöld halda rétt á spilunum má búast
við því að gjaldeyrishöftin geti verið afnumin
á næstu þremur til fjórum árum og án veru-
legs tjóns fyrir íslenskan almenning.
Eftir Guðlaug Þór
Þórðarson
»Ef stjórnvöld halda rétt
á spilunum má búast við
því að gjaldeyrishöftin geti
verið afnumin á næstu
þremur til fjórum árum og
án verulegs tjóns fyrir
íslenskan almenning.
Guðlaugur Þór
Þórðarson
Höfundur er alþingismaður.
Skattleggja þrotabúin
Sigmundur Davíð
ætlar að búa til 300
milljarða með nauða-
samningum við kröfu-
hafa og nota til að lina
þjáningar þeirra sem
sitja uppi með stökk-
breyttar skuldabyrðar
verðtryggðra lána. Sig-
mundur er í góðu skapi
þessi dægrin og á
Sprengisandi lofaði
hann líka að taka á sinn klakk byrði
þeirra sem tóku myntkörfulán, en
hafa ekki fengið næga úrlausn. Aldrei
er að vita hvað honum tækist með
góðra manna hjálp.
I.
Sjálfur er hann kominn með nýjan
sið og hættur við að „rýja“ kröfuhaf-
ana eins og Jón Steinsson kallar það,
og segir réttilega að ríkið hafi tæki til
að ná við þá samningum. Hann vill
bara ekki að nokkur nema hann noti
þau. En hver bjó til þessi tæki? Hvar
var þá Sigmundur sjálfur? Var hann
fylgjandi því að tækin, sem skapa nú
þrýstinginn á kröfuhafana, yrðu búin
til? Nei, hann var það ekki. – Þessi
tæki, sem eru forsenda svigrúms í
samningum við kröfuhafa, bjó núver-
andi stjórnarmeirihluti á Alþingi til
með því að framlengja gjaldeyr-
ishöftin án tímamarka og með því að
fella í mars á sl. ári gjaldeyriseign
þrotabúa föllnu bankana líka undir
höftin.
II.
Í þeirri stöðu eiga kröfuhafarnir
þann grænstan að taka hugsanlegu
tilboði stjórnvalda eða horfa á eftir
þrotabúum gömlu bankanna í gjald-
þrot og sjá þá allt sitt fé
læst niður alllengur en
lyst þeirra stendur til.
Samningaleiðin, sem
Sigmundur er nú orðinn
sammála ríkisstjórninni
um, er að sönnu harka-
leg. En hún er full-
komlega boðleg miðað
við efnahagsstöðuna og
aðdraganda máls.
III.
Það er hins vegar at-
hyglisvert að þegar í
harðbakkann sló treysti Sigmundur
sér ekki til að taka þátt í að smíða
þessi tæki. Hann og Framsókn
studdu ekki framlengingu gjaldeyr-
ishaftanna fyrr en í annarri atrennu.
Sigmundur sat hjá með sínu liði.
Stjórnarandstaðan notaði stöðu sína
við þinglok á sínum tíma til að koma í
veg fyrir að gjaldeyrishöftin yrðu í
fyrstu atrennu framlengd lengur en
til 2013. Það styrkti stöðu kröfuhaf-
anna og veikti verulega stöðu Seðla-
bankans til að vinda ofan af snjó-
hengjunni. Í seinni atrennunni tókst
að koma vitinu fyrir stjórnarandstöð-
una. Þá loks náðist sú sterka staða
gagnvart nauðasamningum sem nú
er komin upp fyrir atbeina stjórn-
armeirihlutans á Alþingi.
IV.
Þegar stjórnarmeirihlutinn lagði
svo til að gjaldeyriseign búanna félli
undir höftin, sem var algjört lyk-
ilatriði, þá sat Framsókn aftur hjá á
Alþingi. Hún treysti sér semsagt ekki
til að styðja ákvörðun um að bú bank-
anna færu undir höftin. Í dag er það
þó önnur meginforsenda þess að
hægt verði að skapa svigrúmið fræga
með samningum. Í þeim slag var
brynja Framsóknar tómlætið eitt.
V.
Hitt er rétt, að það fjárhagslega
svigrúm sem ríkisstjórnin ætlaði sér
að skapa í fyllingu tímans með þess-
ari aðferð átti að fara í að greiða niður
skuldir ríkisins, og hugsanlega í að
endurfjármagna Íbúðalánasjóð og
tryggja þannig örugg og ódýr hús-
næðislán til framtíðar. Sú aðgerð að
nýta umrætt fjárhagslegt svigrúm til
að treysta fjárhagslega stöðu ríkisins
dregur úr þenslu til framtíðar og
vinnur gegn áframhaldandi verð-
bólgu. Hinu er ég líka sammála, að
við eigum óloknu verki gagnvart
þeim fjölskyldum sem hafa horft á
eignarhlut í heimilum sínum brenna
upp í gengishruni – og þær gátu ekki
séð fyrir.
VI.
Þeir sem vilja nota til þess verks
svigrúmið fræga verða að hafa í huga
að verulegur hluti af því mun felast í
krónueign sem gæti komið í hlut rík-
isins, og jafngilti seðlaprentun að
koma henni út í hagkerfið. Ætli Sig-
mundur að fara þá leið, þá verður
samhliða að grípa til ráðstafana sem
til lengri tíma vinna gegn þenslu og
tryggja þannig að sá ávinningur fórn-
arlamba hrunsins brenni ekki á nýju
verðbólgubáli. Það er ekki hægt
nema flytja inn þann stöðugleika sem
felst í að taka upp evruna. Leið Sig-
mundar er því ekki fær, nema ganga í
Evrópusambandið og opna þannig
leið til að taka upp evruna. Það enda-
tafl er ég til í að ræða.
VII.
Það verður líka að horfast í augu
við þá spurningu, hvort það sé ábyrgt
að lofa fólki úrlausn á grundvelli svig-
rúms, sem enn er fugl í skógi? Höfum
hugfast að það getur tekið langan
tíma að fanga þann fugl og koma í
hús. Slitastjórnir og ráðgjafar sem
hafa prívathagsmuni af því að nauða-
samningar taki sem lengstan tíma
munu finna hvert fótakeflið á fætur
öðru til að velta á allar götur sem
liggja til samninga. Lagaskrúbbið á
samningunum eitt og sér, þegar þeir
eru í höfn, gæti þar að auki tekið fast
að ári til viðbótar. Trúir eðli sínu og
yfirboðurum er heldur ekki ósenni-
legt að lagakrókamenn á vegum ein-
hverra kröfuhafa muni neyta allra
ráða til að tefja feril máls með lög-
sóknum.
VIII.
Samningaleiðin, eins og Sigmund-
ur vill núna fara, felur þar að auki í
sér að opinber aðili þarf að kaupa
bankana af kröfuhöfum, og selja þá
síðar á markaði til að innleysa a.m.k.
hluta af þeim hagnaði sem Sigmund-
ur ætlar að hafa af gerningnum. Það
mun væntanlega þurfa að gerast í
áföngum og lengir því enn tímann
þangað til fuglinn í skóginum verður
hugsanlega höndum tekinn – og svig-
rúmið skapað. Varla ætlar Framsókn
að fara að hætti pólitískra feðra sinna
og selja það nýjum S-hópi, eða mönn-
um í teinóttum jakkafötum eins og
síðast?
IX.
Punctum saliens er því að það er al-
gerlega óvíst hvenær hægt er að inn-
leysa svigrúmið sem næst með nauða-
samningunum. Allt eins líklegt er að
það verði ekki fyrr en eftir nokkur ár
– jafnvel ekki fyrr en kjörtímabilið er
á enda. Kemur þá að spurningu til
Sigmundar: Er þá ekki betra að hefja
ferðalagið með því að fara skjótvirk-
ari leið, sem felur samt í sér að kröfu-
hafarnir eru teknir með inn í fjár-
mögnun á aðgerðum til bjargar
heimilum landsins? Hún gæti falist í
því að skattleggja ofsagróða bank-
anna, sem kröfuhafarnir eiga að
stærstum hluta, og höfðu á síðasta ári
næstum 70 milljarða samanlagt í
hagnað.
X.
Þessi leið tryggir fjármögnun strax
til að kosta aðgerðir fyrir verst settu
skuldarana sem keyptu húsnæði með
verðtryggðum lánum á bóluárunum
fyrir hrun. Bankarnir eru að stórum
hluta í eigu kröfuhafanna og þetta er
því í raun aðeins önnur leið til að nýta
það svigrúm sem verður til í samn-
ingum við þá – en hún er fljótvirkari,
öruggari, og er ekki fugl í skógi. Hún
virkar strax. Ef enn er féskylft til
verksins þegar nauðasamningum lýk-
ur í fyllingu tímans er hægt að sækja í
svigrúmið. Ef ekki, þá gætum við Sig-
mundur líklega orðið sammála um að
hugsanlegt svigrúm rynni til að lækka
árlega vaxtabyrði ríkisins með því að
greiða niður skuldir þess, eða/og
sömuleiðis, að endurfjármagna
Íbúðalánasjóð til að gera honum fært
að lána ódýr og örugg lán inn í fram-
tíðina. Þar með væri líka gengið frá
kosningavíxli Framsóknar síðan 2003.
Eftir Össur
Skarphéðinsson » Leið Sigmundar
er því ekki fær,
nema ganga í Evr-
ópusambandið og
opna þannig leið til
að taka upp evruna.
Það endatafl er ég
til í að ræða.
Össur Skarphéðinsson
Höfundur er utanríkisráðherra.
Svigrúmið og Sigmundur Davíð