Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.08.2013, Síða 22

M
argar vinsælar getnaðarvarnir
sem konum standa til boða í dag
innihalda hormón. Misjafnt er í
hvaða mæli og hvernig áhrif þau
hafa á líkamann. Vinsælast hormónagetn-
aðarvarna eru pillan og hormónalykkjan.
„Flestar getnaðarvarnir sem innihalda
hormóna, eins og samsetta pillan, hindra egg-
los og þá fá eggjastokkarnir hvíld og sömu-
leiðis slímhúðin inni í leginu og dregur veru-
lega úr frjósemi, sem er auðvitað helsta
ástæðan fyrir því að við erum að gefa þau,“
segir Ragnheiður Bjarnadóttir, kven-
sjúkdómalæknir á Landspítalanum. Hún bæt-
ir við að getnaðarvarnir sem innihalda horm-
óna hafi oft jákvæð áhrif. „Þær hafa góð
áhrif á til dæmis tíðaverki, blæðingar verða
oft minni og jafnvel hætta, fyrirtíðaspenna
getur minnkað og einnig geta þær dregið úr
áhættu af sýkingum,“ segir hún. „Þannig
geta hormónin haft mjög jákvæð áhrif, en
þetta eru auðvitað hormón sem hafa áhrif á
blóðstorkukerfi, brjóstkirtilvef, og ýmislegt
annað, þannig að þetta getur haft neikvæð
áhrif líka.“
Formæður ekki oft á blæðingum
Ragnheiður bendir á að hormónalykkjan hef-
ur aðallega staðbundin áhrif, þynnir slímhúð-
ina inni í leginu en þykkir líka slímtappann.
„Hún minnkar mikið blæðingar og tíðaverki
og minnkar jafnvel líkur á ýmsum kven-
sjúkdómum, eins og legslímuflakki, hnúta í
legi og slíkt, en hindrar ekki alltaf egglos,“
segir Ragnheiður.
Margar konur sem eru á hormónalykkjunni
hafa engar blæðingar og segir Ragnheiður
það hið besta mál. „Það er bara allt í góðu, þá
er slímhúðin í leginu mjög þunn og svipuð
eins og þegar kona er með barn á brjósti,“
segir hún og bætir við: „sumir halda því fram
að það að vera með blæðingar kannski þrett-
án sinnum á ári, frá kannski tólf ára aldurs til
fimmtugs, sé kannski í raun ekkert eðlilegt.
Formæður okkar fóru ekki svona oft á blæð-
ingar, því þær voru ýmist ófrískar eða með
barn á brjósti mestallt sitt frjósemisskeið,“ út-
skýrir hún. „Það eru ákveðnir kvensjúkdómar
sem virðast tengjast því að vera með tíða-
hring. Þannig að það að stöðva tíðahringinn,
er kannski ekki eins neikvætt og margir
halda,“ segir hún. „Það hefur verið sýnt fram
á að til dæmis pillan, af því hún hindrar egg-
los, dregur mjög úr áhættu af krabbameini í
eggjastokkum og leginu,“ segir hún.
Misjafnt hvað hentar
Ragnheiður segir að það sé misjafnt hvað
henti hverri konu, og fer það einnig eftir aldri
þeirra. Hjá eldri konum hentar oft
hormónalykkjan betur, en oft eru konur þá
búnar að eignast börn og eru tilbúnar í getn-
aðarvörn sem endist í fimm til sjö ár. Um
þriðjungur kvenna hættir alveg á blæðingum
þegar hún er notuð en þær minnka verulega
hjá hinum. „Flestar konur eru alsælar með
hormónalykkjuna,“ segir hún. „Kostirnir eru
auðvitað færri blæðingar og þetta er mjög
örugg getnaðarvörn, jafnvel öruggari en
ófrjósemisaðgerð.“
Áhætta og óþægindi
Sumar konur kvarta yfir einkennum sem
þær rekja til þessara getnaðarvarna, eins og
skapsveiflum, bólum, þyngdaraukningu og
blæðingum. „Já, þær geta auðvitað haft
aukaverkanir sem tengjast hormónagjöf, en
líkaminn framleiðir svipuð hormón einnig
þannig að þessi einkenni geta líka komið
fram hjá konum sem ekki taka hormónalyf,“
segir hún. Mikið hefur verið rætt um hvort
getnaðarvarnir valda blóðtöppum. „Pillan
eykur áhættu af blóðtöppum og hefur það
verið vitað frá því að pillan kom fyrst á
markað fyrir um fimmtíu árum,“ segir Ragn-
heiður. „Pillan hefur orðið veikari og veikari
með árunum, og því er minni hætta á blóð-
töppum, en hins vegar hefur komið fram að
nokkrar af nýju pillutegundum eru með
aukna blóðtappaáhættu miðað við eldri teg-
undir, en þetta eru svo sem engar nýjar
fréttir,“ segir hún, og bætir við að hún mæli
ekki með pillunni eftir 35 ára aldur ef konur
eru með aðra áhættuþætti fyrir að fá blóð-
tappa.
Aðrir kostir í boði
Ragnheiður bendir á margir aðrir þættir
geta spilað stórt hlutverk, eins og ættarsaga
sjúkdóma, meðfæddir storkugallar, aldur,
reykingar, offita og fleira. „Þannig að ef pill-
an bætist ofan á hjá konu sem er eldri, reyk-
ir og/eða of þung, eykur það áhættuna af
blóðtöppum,“ segir hún.
Fyrir konur sem vilja sleppa hormónum
eru margir aðrir kostir í boði. „Smokkurinn
stendur alltaf fyrir sínu, ef hann er notaður
rétt, koparlykkjan hentar sumum konum og
svo er alltaf algengara að karlar fari í
ófrjósemisaðgerðir,“ segir Ragnheiður.
HORMÓNAR Í GETNAÐARVÖRNUM
Tíðablæðingar ekki endilega hagstæðar
VIÐ VAL Á GETNAÐARVÖRNUM
STANDA KONUR OFT FYRIR OF
MÖRGUM KOSTUM, MEÐ EÐA ÁN
HORMÓNA. KOSTIR OG GALLAR
FYLGJA SEM VERT ER AÐ SKOÐA.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is
Morgunblaðið/Eggert
22 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11.8. 2013
Heilsa og hreyfing
Hormón er nauðsynleg líkamanum en
þau sjá um að stjórna þroska hans og
vexti og viðhalda starfsemi í jafnvægi.
Þau teljast til boðefna líkamans og eru
mynduð í innkirtlum, eins og skjaldkirtli,
undirstúku, nýrnahettum, briskirtli,
heiladingli og kynkirtlum. Hormónin
berast svo út í blóðrásina.
Kynhormónin östrogen og progeste-
rón eru einkennandi fyrir þann hluta
ævi kvenna sem kallast frjósemistímabil,
en þau myndast í eggjastokkunum.
Tíðahvörf kvenna eru yfirleitt um 45-55
ára aldur, en þá lýkur nær alveg myndun
kynhormóna. Konur fá oft ýmis ein-
kenni af þessum sökum, svo sem blæð-
ingartruflanir, svitaköst, svefntruflanir
og höfuðverk svo eitthvað sé nefnt.
Margar rannsóknir síðustu áratuga hafa
verið gerðar og skiptar skoðanir eru
um ágæti þess að gefa konum hormón.
Margar getnaðarvarnir innihalda horm-
ón, svo sem p-pillan, hormónalykkjan,
hormónaplástur og hormónasprautur.
STJÓRNA VEXTI OG ÞROSKA
Hvað eru hormón?