Morgunblaðið - 23.10.2013, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. OKTÓBER 2013
Mávadans á hafnarbakkanum Mettir mávar lenda á hafnarbakka á Granda í Reykjavík til að hvíla sig eftir að hafa flogið allan guðslangan daginn í leit að einhverju ætilegu í gogginn.
Árni Sæberg
Alþingi er á villigöt-
um við gerð fjárlaga.
Þess vegna reynist það
erfitt að tryggja nauð-
synlega fjármuni til
heilbrigðiskerfisins á
sama tíma og skulda-
söfnun er stöðvuð og
lagður grunnur að því
að greiða skuldir og
lækka gríðarlegar
vaxtagreiðslur sem eru
að sliga ríkissjóð.
Raunveruleg forgangsröðun, sem
þingmenn tala oft hátt um, kemst
ekki til framkvæmda vegna þess að
fjárveitingavaldið – Alþingi – hefur
misst tökin. Ákvæði fjölmargra laga
binda hendur þingmanna. Greiða-
semi við sérhagsmuni og vilji þing-
manna til að gera sem mest fyrir
sem flesta koma í veg fyrir að fjár-
lög endurspegli vilja almennings og
að takmarkaðir fjármunir ríkisins
renni til þeirra verkefna sem mik-
ilvægust eru.
Alþingi hefur í mörg ár verið í
ógöngum þegar kemur að því að
ákveða skiptingu ríkisútgjalda.
Vandinn sem blasir við þegar þing-
menn ræða og afgreiða fjárlög fyrir
komandi ár er því ekki nýr af nál-
inni. Hann er krónískur. Ef það er
einlægur vilji þingmanna að ná tök-
um á ríkisfjármálum verður að eiga
sér stað róttæk uppstokkun á vinnu-
brögðum og breyta fjölmörgum lög-
um sem leggja kvaðir á ríkissjóð.
Það þarf að nálgast viðfangsefnið út
frá hugmyndum almennings um
grunnhlutverk ríkisins.
Grunnskyldur ríkisins
Óhætt er að fullyrða að almenn
sátt sé á Íslandi um grunnhlutverk
ríkisins þótt auðvitað sé deilt um
hversu langt skuli ganga.
Grunnhlutverk rík-
isins:
• Tryggir heilbrigð-
isþjónustu.
• Tryggir menntun.
• Ver mannlega reisn,
aðstoðar þá sem
standa höllum fæti
og hjálpar fólki til
sjálfshjálpar.
• Tryggir innra og
ytra öryggi lands-
manna – dómstólar,
lögregla, landhelg-
isgæsla.
• Setur lög og reglur.
• Sinnir samskiptum við önnur lönd.
• Tryggir innviði samgöngu-
kerfisins.
Varla er hægt að deila um að fjár-
veitingarvaldið verður fyrst að
tryggja að ríkið geti sinnt frum-
skyldu sinni af sóma áður en teknar
eru ákvarðanir um önnur útgjöld og
skiptir þá engu til hversu góðra mál-
efna þau eru. Þetta eru hin nýju
vinnubrögð sem verður að innleiða.
Með öðrum orðum: Alþingi getur
ekki tekið ákvörðun um vaxtabætur,
framleiðslustyrki í landbúnaði,
framlög til stjórnmálaflokka, lista-
mannalaun, skógrækt, framlög til
rannsókna eða lista svo dæmi séu
nefnd, fyrr en nægilegt fjármagn
hefur verið tryggt í heilbrigðisþjón-
ustu, rekstur menntakerfisins, til
löggæslu, aðstoðar við þá sem
standa höllum fæti og til annarra
þátta í samræmi við meginhlutverk
ríkisins.
220 milljarðar utan ramma
Þegar fjárlög fyrir yfirstandandi
ár eru skoðuð sést vel á hvaða villi-
götum ráðstöfun opinberra fjár-
muna er. Á sama tíma og heilbrigð-
iskerfið berst í bökkum með
úreltum tækjum og oft lélegum að-
búnaði eru nær 136 milljarðar króna
settir í annað en það sem telst frum-
skylda ríkisins. Við þetta bætast
nær 85 milljarðar króna í vaxta-
greiðslur vegna óhóflegrar skulda-
söfnunar fyrri ára. Alls eru 220
milljarðar utan við ramma ríkisins
gangi fjárlög þessa árs eftir. Þetta
jafngildir nær 2,7 milljónum króna á
hvert heimili að meðaltali eða um
225 þúsund krónum á mánuði.
Þannig renna tæplega fjórar
krónur af hverjum tíu úr ríkiskass-
anum í annað en í það sem skiptir
landsmenn mestu. Þá er einnig ljóst
að hluta þeirra fjármuna sem ráð-
stafað er í grunnhlutverk er sóað
eða illa varið með of stóru stjórn-
kerfi. Samhliða breyttum vinnu-
brögðum við fjárlagagerð er því
nauðsynlegt að skera upp allt kerfið.
Á meðfylgjandi mynd sést hvern-
ig fjármunum (öðrum en vaxta-
greiðslum) er skipt á milli grunn-
hlutverks og verkefna sem standa
þar fyrir utan. Engum á að koma á
óvart að nær allir fjármunir sem
renna til velferðarráðuneytisins eru
hluti af grunnskyldum ríkisins.
Þessu er hins vegar öfugt farið í at-
vinnu- og nýsköpunarráðuneytinu
og ástandið er litlu betra hjá um-
hverfis- og auðlindaráðuneytinu.
Heildarmyndin breytist lítið í
fjárlagafrumvarpi fyrir komandi ár
þótt skiptingin breytist í nokkrum
ráðuneytum, fyrst og fremst vegna
flutnings verkefna. Að teknu tilliti
til vaxta verða útgjöld til annars en
þess sem fellur undir frumskyldu
um 210 milljarðar króna en þar af
eru vextir áætlaðir 76 milljarðar.
Einstakt tækifæri
Þingmenn hafa einstakt tækifæri
til að rétta af kúrsinn. Þeir eru sam-
mála um að nú þurfi að forgangs-
raða. Miðað við fjárlagafrumvarpið
geta þeir skoðað útgjöld að fjárhæð
tæplega 135 milljarðar króna. Hluti
þeirra gæti runnið í heilbrigðis-
kerfið, hluti í ýmislegt sem talið er
nauðsynlegt en er utan grunnramm-
ans, eitthvað gæti farið aftur til
skattgreiðenda í formi skattalækk-
ana og hluta væri skynsamlegt að
nýta til að greiða skuldir. Þetta væri
hin raunverulega forgangsröðun.
Ríkissjóður hefur á undanförnum
árum haft nægar tekjur til að standa
myndarlega að grunnþjónustu við
landsmenn. Fjármununum hefur
hins vegar ekki verið ráðstafað með
réttum hætti. Þessu geta þingmenn
breytt.
Þrýstihópar verða háværir – sér-
hagsmunagæslan verður öflug.
Þingmenn með sterk bein og póli-
tískt þrek standast þrýstinginn, en
aðrir freistast til að hækka skatta,
auka útgjöld og halda áfram halla-
rekstri. Nái síðarnefndi hópurinn yf-
irhöndinni breytist ekkert.
Eftir Óla Björn
Kárason
» Þannig renna tæp-
lega fjórar krónur
af hverjum tíu úr ríkis-
kassanum í annað en í
það sem skiptir lands-
menn mestu.
Óli Björn Kárason
Höfundur er varaþingmaður
Sjálfstæðisflokksins.
Á villigötum við gerð fjárlaga
Skipting útgjalda eftir ráðuneytum og hlutverki ríkisins
m.v. fjárlög 2013 og án vaxtagreiðslna
Æð
sta
stj
órn
rík
isi
ns
Fo
rsæ
tis
-
ráð
un
ey
ti
Me
nn
ta
og
M.
má
lar
áð
un
.
Ut
an
rík
is-
ráð
un
ey
ti
At
v.v
. o
g n
ýs
k.
ráð
un
ey
ti
Inn
an
rík
is-
ráð
un
ey
ti
Ve
lfe
rða
r-
ráð
un
ey
ti
Fjá
rm
ála
og
efn
ah
.rá
ðu
n.
Um
hv
erfi
s o
g
au
ðl.
ráð
un
Grunnhlutverk Utan rama
7%
93%
63%
37%
39%
61%
39%
61%
96%
3%
34%
66%
5%
95%
44%
44%
83%
17%
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%