Morgunblaðið - 02.11.2013, Qupperneq 2

2 LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 2013
STOFNAÐ 2 . NÓVEMBER 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Karl Blöndal
Þ
að var mjög fátítt hér áður að menn næðu því að verða hundrað ára gamlir. Slíkum
„hundraðshöfðingjum“ hefur fjölgað mikið síðustu áratugina. En það er enn mjög
sjaldgæft að dagblöð nái því að verða hundrað ára gömul. Morgunblaðið er fyrsta
íslenska dagblaðið sem lifir slíkan áfanga. En vonir prentmiðils um slíkt langlífi hafa
sjálfsagt versnað fremur en hitt á þessum sömu síðustu áratugum sem langlífum
hefur fjölgað vegna betri aðbúnaðar og lífsskilyrða. Blaðið ykkar, lesendur góðir, er
bratt þegar það fagnar í dag aldarafmæli og á þá von í brjósti að fá að koma út alla daga vikunnar
lengi enn. Það kæmi þó ekki á óvart þótt einhverjum þættu það óraunhæfar væntingar, vegna
þeirra öru breytinga sem tæknin býr nú blöðum. Enda rígbinda morgunblaðsmenn þessar
væntingar sínar ekki endilega við óumbreytanlegt form. Þeir hafa þegar lagað útgáfu sína að
breyttum skilyrðum og munu halda áfram að gera það auk þess sem vefur Morgunblaðsins er sá
öflugasti í landinu.
En þyki einhverjum framtíðin vera óárennileg fyrir blaðaútgefendur gæti verið hollt að horfa til
þess tíma, þegar Morgunblaðið lagði úr vör. Þá var enn flest fátæklegt í landinu, vegir fáir og flestar
ár óbrúaðar. Háskóli aðeins tveggja ára gamall og deilir húsi með alþingismönnum og enn mánuðir í
að Eimskipafélag Íslands verði formlega stofnað, en það auglýsir þó skrifstofu sína í eindálki á
forsíðu fyrsta tölublaðs Morgunblaðsins. Segir það skrifstofuna opna kl. 5-7 og talsíminn sé 409. Það
eru enn tvö ár þar til konur fá kosningarétt, en það er samt hugur í Íslendingum, konum sem
körlum. Þótt flest væri ógert skynjaði þjóðin að það miðaði. Heimastjórnin hafði staðið í næstum
áratug og þegar sannað að það munaði öllu að þjóðin hefði sem mest forræði eigin mála. Fyrsti
heimastjórnarráðherrann, Hannes Hafstein, var aftur við völd á fyrsta útkomudegi
Morgunblaðsins. Fyrsti ritstjóri blaðsins, Vilhjálmur Finsen, segir í forsíðugrein: „Dagblað það,
sem hér byrjar starf sitt, á fyrst og fremst að vera áreiðanlegt, skemtilegt og lipurt ritað fréttablað.
Reykjavíkurbær hefir enn eigi eignast slíkt blað, þó þörfin hafi verið mikil um mörg ár og mörg
nauðsynleg skilyrði hafi þegar verið fyrir hendi.“ En þótt Reykjavík sé þar sérstaklega nefnd er
blaðið ekki bundið við bæinn: „Fréttir hvaðanæfa af landinu mun og eigi skorta,“ segir ritstjórinn.
„Símfréttir munu við og við birtast frá öllum stærri bæjum og kauptúnum landsins, og úr sveitum,
þegar þess gefst kostur.“ Blaðamenn Morgunblaðsins og tugir fréttaritara hafa í heila öld staðið við
þessi fyrirheit í fyrsta tölublaðinu og vel það. Lögð hefur verið þung áhersla á það allt afmælisárið
að undirstrika sérstaklega öflug tengsl lands og blaðs.
Það þurfti kjark og stórhug til að standa fyrir útgáfu nýs dagblaðs á Íslandi árið 1913.
Landsmenn voru þá tæplega 90 þúsund og aðeins um 12 þúsund bjuggu í höfuðstaðnum. Og því fór
fjarri að fjárhagslegur grundvöllur útgáfunnar, sem duga myndi til nokkurrar framtíðar, hefði
örugglega verið lagður. Í grein á 50 ára afmæli Morgunblaðsins skrifar ritstjórinn, Matthías
Johannessen: „Fyrsti ritstjóri Morgunblaðsins, Vilhjálmur Finsen, hefur í æfisögu sinni, „Alltaf á
heimleið“, lýst allítarlega þeim erfiðleikum, sem við var að etja, þegar blaðið hóf göngu sína fyrir 50
árum. Þeir félagar, hann og Ólafur Björnsson, fengu 2.500 króna víxil í Landsbankanum, líklega
vegna tengsla Ólafs við Ísafold. En bankastjórinn var hvorki bjartsýnn né trúaður á fyrirtækið:
„Þið farið á hvínandi hausinn, piltar“, sagði hann.“
Þegar fyrsta blaðið kom úr prentsmiðjunni voru tryggir áskrifendur aðeins orðnir 38 en voru
komnir í 300 áður en dagur var allur. En eftirvæntingin var samt mikil og um 1.000 eintök seldust í
lausasölu. Þótt þeim ágæta bankastjóra, sem víxilinn keypti, skjöplaðist í hrakspá sinni, sem betur
fer, var útgáfan ekki samfelldur dans á rósum. Sex árum eftir að útgáfan hófst var blaðið prentað í
rúmum 4.000 eintökum en fáum árum síðar hafði sú tala skroppið saman um fjórðung. En svo tók
landið að rísa á ný og Morgunblaðið náði smám saman góðri stöðu, þótt önnur dagblöð kæmu til
sögunnar. Margt leiddi til þeirrar niðurstöðu og hefur sú saga verið rakin og er kunn.
Það gefur augaleið að þeir sem starfa við blaðið á þessum miklu tímamótum hafa margt að þakka
fyrir blaðsins hönd. Framsýnir menn og djarfir stofnuðu til blaðsins. Eftir því sem blaðið stækkaði
úr sínum fyrstu fjórum síðum daglega (helmingi fleiri um helgar) fjölgaði mjög starfsmönnum
útgáfufélagsins. Þeir störfuðu margir lengi fyrir fyrirtækið og unnu því af afli og heilindum. Það er
næstum sama hvar borið er niður. Tugþúsundir Íslendinga hafa borið út Morgunblaðið þessa öld
sem liðin er. Lengi vel voru æði smáir fætur á ferð um borg og bý tiplandi með blaðið í lúgurnar árla
morguns, í öllum veðrum, og rukkuðu svo inn einu sinni í mánuði. Margir hafa nefnt að fyrir þau
störf fengu þeir í fyrsta sinn greitt í beinhörðum peningum.
Margir áhrifamiklir og öflugir menn völdust til að ritstýra Morgunblaðinu. Sumir þeirra voru
lengi við stjórnvölinn á ritstjórninni og höfðu mikil áhrif á vöxt og viðgang blaðsins og á þau viðhorf
sem mestu hafa ráðið um ritstjórnarstefnu. Ýmsir þeirra sem skemur stóðu við lögðu einnig mikið til
þessa þáttar, en samheldni ritstjóra hefur verið einkennandi fyrir blaðið. Smám saman byggðist upp
mjög öflug ritstjórn og sú langfjölmennasta á landinu og á það enn við. En þótt þáttur ritstjórnar sé
sá sem snýr mest að lesandanum þarf fleira að koma til. Framkvæmdastjórar hafa verið öflugir og
fylgnir sér. Þeir sem halda utan um áskrift, auglýsingar, dreifingu og prentun eru í lykilhlutverki.
En svo vill til að þeir sem utan við þennan hóp standa eru mikilvægustu morgunblaðsmennirnir.
Áskrifendur hafa margir átt samleið með blaðinu í áratugi. Þeir gegna meira leiðbeinenda- og
prófdómendahlutverki við Morgunblaðið en blasir við. Sjálfsagt eru fæstir þeirra alltaf og ætíð
sáttir við allt sem gengur á prent á síðum Morgunblaðsins. En þeir vita og mega vita að það er mjög
hugsað til þeirra og hugleitt hvernig þeim líki það sem á borð er borið. Morgunblaðið er eina
dagblaðið sem eftir er í landinu, sem er í slíku sambandi við sína lesendur. Aðrir geta boðið upp á
hvað sem er. Það er ekki eftirsóknarvert.
Aldamót í lífi blaðs
Davíð
Oddsson
2009
Ólafur
Stephensen
2008-2009
Haraldur
Johannessen
2009
Sigurður
Bjarnason
1956-1970
Ritstjórar Morgunblaðsins
Valtýr
Stefánsson
1924-1963
Þorsteinn
Gíslason
1921-1924
Bjarni
Benediktsson
1956-1959
Einar
Arnórsson
1919-1920
Jón
Kjartansson
1924-1947
Vilhjálmur
Finsen
1913-1921
Einar
Ásmundsson
1956-1959
Matthías
Johannessen
1959-2000
Eyjólfur
Konráð
Jónsson
1960-1974
Ólafur
Björnsson
1919
Styrmir
Gunnarsson
1972-2008