Morgunblaðið - 02.11.2013, Qupperneq 70

70 LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 2013
Þ
egar Þorbjörn Guðmundsson,
handhafi blaðamannaskírteinis
númer 1, hóf störf á Morgun-
blaðinu árið 1942 var útgáfa blaðs-
ins með nokkuð öðru sniði en nú
er. Það var yfirleitt aðeins átta síður að
stærð með auglýsingum á forsíðu, einni síðu
undir innlendar fréttir og annarri undir er-
lendar. Blaðamenn voru þrír auk ritstjóra, og
önnuðust tveir þeirra innlendar fréttir og
einn erlendar.
Þorbjörn var á Morgunblaðinu í hálfa öld,
gekk í öll störf og var orðinn fulltrúi ritstjóra
þegar hann lét af störfum í árslok 1992.
Hann verður níræður í lok desember, en er
eins og unglamb að sjá, ern og minnugur.
Pikkaði með einum putta
„Þetta var eins og fornöld í samanburði við
það sem nú tíðkast á fjölmiðlum,“ segir Þor-
björn þegar hann rifjar upp fyrstu ár sín á
blaðinu. Ritvél fékk hann, en enn tíðkaðist þá
víða að blaðamenn handskrifuðu fréttir og
prentarar settu textann í blý. „Ég hafði aldr-
ei notað ritvél áður og pikkaði bara með ein-
um putta,“ segir Þorbjörn. Hann komst þó
fljótt upp á lag með að nota þetta undratæki.
Enginn ljósmyndari var á blaðinu og sjald-
gæft að birtar væru innlendar fréttamyndir.
Það breyttist eftir að fyrsti fastráðni ljós-
myndarinn var ráðinn 1947, Ólafur K. Magn-
ússon.
„Vinnudagurinn var langur,“ segir Þor-
björn. „Við byrjuðum um hádegisbil og vor-
um yfirleitt að fram yfir miðnætti þegar blað-
ið fór í prentun. Það var ekki eins einfalt að
ná í fréttir og nú er. Við komum okkur upp
samböndum við menn sem voru fróðir eða
voru víða á ferð, kölluðum þá „tippara“ og
höfðum reglulega samband við þá til að leita
fregna. Erlendu fréttirnar fengum við með
loftskeytum og frá útvarpsstöðvum eins og
BBC en oft voru hlustunarskilyrði erfið og
hafði það áhrif á möguleika okkar til að afla
nýrra frétta.“
Fréttir af veðri bannaðar
Þorbjörn rifjar upp að á stríðsárunum hafi
ritskoðun verið í gangi. Ekki mátti birta neitt
sem bresku og bandarísku hernaðaryfirvöldin
töldu stofna öryggi lands og þjóðar í hættu.
Voru blaðafulltrúar herliðanna í sambandi við
blöðin og útvarpið til að passa upp á þetta. Á
vegum Bandaríkjahers sáu vestur-íslenskir
menn um samskiptin. Einn þeirra varð mikill
vinur Morgunblaðsmanna, Valdimar Björns-
son, síðar fjármálaráðherra í Winnipeg í Kan-
ada.
„Það mátti ekkert skrifa um veðrið á þess-
um árum,“ segir Þorbjörn. „Það var sann-
arlega ekki auðvelt fyrir þjóð þar sem allar
samræður ganga út það hvernig veðrið sé.
En með þessu var verið að koma í veg fyrir
að óvinurinn í stríðinu fengi fréttir sem
kæmu honum að gagni.
Stundum fórum við í kringum þetta,“ segir
Þorbjörn og rifjar upp skondna frétt úr
Morgunblaðinu snemma árs 1943. Í miklu
roki í Reykjavík gerðist það að skúr Skauta-
félagsins í Hljómskálagarðinum fauk um koll
og skemmdist. Þetta var auðvitað frétt, en
ekki mátti neitt nefna rok þegar frá þessu
var sagt. Morgunblaðsmenn brugðu þá á það
ráð að setja í fyrirsögn „Höfuðskepnurnar
skeyta skapi á skúr skautafjelagsins“. Í frétt-
inni sjálfri var sagt að fyrir „tilverknað æðri
máttarvalda“ hefðu endaskipti verið höfð á
skúrnum! Var þetta látið átölulaust af hern-
aðaryfirvöldum.
Ævintýranleg myndaöflun
Í dag senda menn ljósmyndir heimshorna á
milli á örfáum sekúndum. Tæknin jókst
smám saman á þeim árum sem Þorbjörn var
á Morgunblaðinu en náði ekki því stigi sem
nú þegar hann hætti 1992. Honum er í minni
mikið ævintýri við að afla mynda fyrir blaðið
um miðjan sjöunda áratuginn þegar Tunnu-
verksmiðja ríkisins á Siglufirði brann til
kaldra kola. Þetta var stórfrétt enda misstu
um 40 Siglfirðingar atvinnu sína við brunann.
Veður var afar vont á Siglufirði þegar
þetta gerðist. Morgunblaðsmenn fréttu af
eldsvoðanum eldsnemma að morgni og hófu
þá þegar að gera ráðstafanir til að afla
mynda. Ekki var hægt að fljúga norður og
ekki var fært landveginn. Var ákveðið að
Steingrímur Kristinsson, ljósmyndari á Siglu-
firði, sem fest hafði fjölda mynda af brun-
anum á filmu, kæmi filmunum með mótorbát
til Haganesvíkur þar sem Björn á Bæ, frétta-
ritari blaðsins á Höfðaströnd, ætlaði að ná í
þær og aka með til Sauðárkróks, en fréttarit-
arinn þar, Guðjón Sigurðsson, átti að flytja
þær með hraði í Varmahlíð í veg fyrir Ak-
ureyrarbíl.
Veður reyndist svo slæmt í Haganesvík að
mótorbáturinn frá Siglufirði gat ekki komist
að landi. Var þá tekið það ráð að setja film-
urnar í gúmmíbát sem skotið var út og tókst
að draga hann að landi.
„Þegar þarna var komið sögu var klukkan
orðin 4 síðdegis,“ segir Þorbjörn og menn
skiljanlega orðnir stressaðir fyrir sunnan. En
nú gat Björn í Bæ ekið með filmuna til Sauð-
árkróks og Guðjón fréttaritari þaðan með
þær í Varmahlíð. Þar beið vörubíll á leið suð-
ur til Reykjavíkur og hafði fréttaritari
Morgunblaðsins á Akureyri, Sverrir Pálsson,
fengið hann til að taka filmuna.
Til vonar og vara var ákveðið að senda tvo
blaðamenn á léttara ökutæki til móts við
vörubílinn og mættust þeir á Holtavörðu-
heiði. Þegar komið var suður framkallaði
Ólafur K. Magnússon filmurnar í snarheitum
og síðan voru gerð af þeim myndamót áður
en hægt var að nota þær í blaðið. Prýddu
þær forsíðu blaðsins og baksíðu blaðsins dag-
inn eftir.
Fréttin sem aldrei kom
Svona fyrirhöfn við að afla fréttamynda
þekkist ekki í dag, en sagan er til marks um
vinnubrögðin á Morgunblaðinu fyrr á tíð,
vinnubrögð sem urðu þess valdandi að blaðið
varð fremsti fréttamiðill þjóðarinnar.
Þegar Þorbjörn er spurður um minn-
isstæðustu fréttina á ferlinum svarar hann
brosandi að það hafi líklega verið fréttin sem
aldrei var skrifuð. „Menn voru stöðugt að
bíða eftir Kötlugosi eins og varð 1918 og okk-
ur var lengi fyrirlagt að vera mjög vakandi
yfir öllum vísbendingum um reykjarmökk að
austan eða einkennileg ljós á lofti. Áttum við
að halda þá uppi fyrirspurnum um allt slíkt.
Morgunblaðið ætlaði ekki að missa af Kötlu-
gosi! Maður var alltaf með þetta á bak við
eyrað,“ segir Þorbjörn, „en aldrei rumskaði
Katla.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Þetta var algjör fornöld
Viðtal Guðmundur Magnússon | gudmundur@mbl.is
Þorbjörn Guðmundsson hóf störf á Morgunblaðinu 1942. Hann starfaði á blaðinu í hálfa öld, eða til ársloka 1992.
Þorbjörn gekk í flest störf hér á blaðinu og síðustu árin í starfi var hann fulltrúi ritstjóra, þeirra Matthíasar og Styrmis.
Morgunblaðið gerði sér mikinn mat úr frétta-
myndunum sem það fékk á næsta ævintýra-
legan hátt frá Siglufirði eftir að Tunnuverk-
smiðja ríkisins á staðnum brann 1964.
Þorbjörn Guðmundsson var
blaðamaður á Morgunblaðinu í
hálfa öld, frá 1942 til 1992. Hann
er að verða níræður, en er ern
og hress og fer létt með að rifja
upp sögur frá starfsferli sínum.
’Við komum okkur upp sam-böndum við menn sem vorufróðir eða voru víða á ferð, köll-
uðum þá „tippara“ og höfðum
reglulega samband við þá til að
leita fregna.