Fréttablaðið - 14.12.2013, Side 38

14. desember 2013 LAUGARDAGUR| HELGIN | 38
48 tíma nauðungarvistun
Halda má fólki á sjúkrahúsi gegn
vilja þess í allt að 48 klst. ef
lögmætar ástæður liggja fyrir.
1. Aðstandendur eða lögregla biðja um
aðstoð læknis.
2. Læknir tekur ákvörðun um hvort flytja
eigi viðkomandi á sjúkrahús.
3. Lögreglu er skylt að verða við beiðni
læknis um að flytja mann nauðugan á
sjúkrahús.
4. Ástand metið á bráðadeild geðdeildar.
iPhone 4s
Verð: 67.890.-
Verð frá: 109.890.- Verð frá: 89.890.-
iPhone 5ciPhone 5s
Kortalán í allt að 36 mánuði
Mánaðaráskrift fylgir
100 fyrstu símunum
Mánaðaráskrift fylgir
Skemmtipakkinn
Mánaðaráskrift í gegnum
OZ Appið* fylgir
100 fyrstu símunum
keyptum hjá epli.is
Á hverju ári er hátt á annað hundrað
manns haldið nauðugum á Landspít-
alanum og Sjúkrahúsinu á Akureyri.
Um er að ræða einstaklinga með
geðsjúkdóma, sem taldir eru hættu-
legir sjálfum sér eða öðrum.
Alvarlega geðsjúkir
Þegar einstaklingur er nauðunga-
vistaður er hann færður á sjúkra-
hús gegn vilja sínum eða er mein-
að um að útskrifast af sjúkrahúsi.
Samþykki læknis nægir til að halda
sjúklingi í allt að 48 klukkustundir
nauðugum inni á sjúkrahúsi. Eftir
þann tíma þarf að sækja formlega
um nauðungarvistun til innanríkis-
ráðuneytisins. Það er ekki leyfilegt
að nauðungarvista sjálfráða einstak-
linga, nema að læknir meti sem svo
að viðkomandi sé með alvarlegan
geðsjúkdóm, eða í ástandi sem jafna
má til alvarlegs geðsjúkdóms.
Eingöngu neyðarúrræði
Heimildin til að nauðungarvista fólk
byggir á lögræðislögum sem síðast
var breytt árið 1997. Þar er fjallað
um sviptingu lögræðis, það er sjálf-
ræðis og fjárræðis, auk nauðung-
arvistana. Lögin ná til fleiri hópa
heldur en eingöngu geðsjúkra þar
sem einnig má svipta fólk sjálfræði
vegna ellisljóleika, vanþroska eða
annars konar heilsubrests. „Það er
jákvætt við íslensku lögræðislög-
in að þau eiga í raun jafnt við um
alla,“ segir Sigurður Páll Pálsson,
yfirlæknir öryggis- og réttargeð-
þjónustu Landspítalans. Víða ann-
ars staðar, til dæmis í Svíþjóð, eru
sérstök lög um geðsjúka. „Íslending-
ar hafa ekki viljað stíga það skref,
því það getur falið í sér mismun-
un ef til eru lög um ákveðna hópa.
Menn eru hræddir við of mikið kerfi
og hræddir við misnotkun á þessu
úrræði, því það á að vera neyðar-
úrræði,“ segir Sigurður Páll. Sam-
kvæmt lögræðislögunum getur heil-
brigðisráðherra sett ítarlegri reglur
um nauðungarvistanir, til dæmis
um þvingaðar lyfjagjafir og aðra
þvingaða meðferð. Sigurður Páll
segir það ekki hafa verið gert: „Það
vantar reglugerð með verklags-
reglum fyrir fagfólk,“ segir hann.
Hættuleg sjálfum sér eða öðrum
Þegar tekin er ákvörðun um hvort
færa eigi fólk á sjúkrahús metur
læknir stöðuna á vettvangi, en svo
fer fram annað mat þegar komið er
á sjúkrahúsið. „Það fer í raun fram
áhættumat á því hversu hættuleg-
ur viðkomandi er sjálfum sér og
öðrum,“ segir Sigurður Páll. Málin
eru margvísleg, en þau snúast alltaf
um hvort sjúkrahúsvist er nauðsyn-
leg til að tryggja öryggi viðkomandi
og annarra. Hann segir flóknustu
málin vera þegar um ölvun eða
fíkniefni er að ræða, því þá sé erfitt
að meta hvort ástandið sé orðið sjúk-
legt og þörf sé á nauðungarvistun.
Sigurður Páll segir mikilvægt
að fram komi að ofbeldi meðal geð-
sjúkra er miklu sjaldgæfara heldur
en sjálfsvíg. „Fólk með geðklofa er
miklu líklegra til þess að falla fyrir
eigin hendi en að meiða aðra. Níutíu
og níu prósent af öllum geðsjúkum
eru bara ósköp venjulegt fólk, en
þegar fer saman geðrofssjúkdóm-
ur og fíkn, þá margfaldast líkurn-
ar á ofbeldi sjö- til ellefufalt.” segir
Sigurður Páll.
Í lögreglufylgd
Lögreglu er skylt að verða við beiðni
læknis um aðstoð við að flytja mann
nauðugan á sjúkrahús og skal lækn-
ir þá fylgja honum ef nauðsyn þykir
bera til. „Okkur er falið þetta vald
lögum samkvæmt. Lögreglan hefur
heimild til að beita valdi og lög-
reglumenn læra réttu handtökin í
náminu,“ segir Stefán Eiríksson,
lögreglustjóri í Reykjavík. Flutning-
ur á sjúkrahús fer fram með sama
hætti og handtaka og segir Stefán
handjárn notuð ef þörf krefur, til að
tryggja öryggi. „Ég held að lögregl-
an komi ekki að nema þegar allar
aðrar leiðir hafa verið reyndar,“
segir Stefán og bendir á að ef færa á
mann nauðugan á sjúkrahús séu fáar
leiðir færar án valdbeitingar.
Sjálfræðissvipting
Þegar nauðungarvistun er lokið að
tuttugu og einum degi liðnum, en
ljóst þykir að frekari meðferðar er
þörf, er gripið til sjálfræðissvipt-
ingar. „Skilyrðin til sviptingar eru
mjög rúm. Það þarf að vera ótvíræð
nauðsyn og einstaklingur svo veik-
ur að hann þarf að vera á sjúkra-
húsi, en það getur falið í sér allt frá
vanþroska til geðveiki,“ segir Sig-
urður Páll. Á öryggisdeild geðsviðs
Landspítalans eru eingöngu sjúk-
lingar sem sviptir hafa verið sjálf-
ræði. „Þeir sem hafa verið margoft
nauðungarvistaðir. Yfirleitt eru það
allt ungir menn á aldrinum 20 til 40
ára í byrjandi geðrofi og með fíkni-
vanda,“ segir Sigurður Páll.
Sömu lögmál og í fangelsum
Á öryggisdeild geðsviðs eru jafn-
an átta til níu karlar á móti einni
konu. „Karlar eru hættulegri sjálf-
um sér, og eru þrisvar til fjórum
sinnum líklegri til að svipta sig
lífi heldur en konur,“ segir Sigurð-
ur Páll. Hann segir að í raun gildi
sömu lögmál um sjálfræðissvipting-
ar og eigi við í fangelsum. „Áfeng-
is- og vímuefnaneysla er algeng-
ari meðal karla. Karlar koma líka
almennt seinna inn í heilbrigðiskerf-
ið og fá því minni þjónustu,“ bendir
Sigurður Páll á.
Á annað hundrað vistaðir nauðugir
Í kjölfar atburða og frétta af afdrifum geðsjúkra á síðustu vikum hafa vaknað spurningar um hvort alvarlega geðsjúkt fólk fái fullnægjandi
aðstoð í heilbrigðiskerfinu. Ár hvert er á annað hundrað manns nauðungarvistað á sjúkrahúsi vegna alvarlegra geðsjúkdóma. Á næstu
dögum mun Fréttablaðið fjalla um nauðungarvistun og sjálfræðissviptingu geðsjúkra og leitast við að skýra ferlið frá frelsi til sviptingar.
➜ Neysla er orðin sýnilegri á geðdeildum
Mikil fjölgun hefur orðið á neytendum
fíkniefna innan geðheilbrigðiskerfisins.
„Það hefur orðið sprenging í fíklum og
neysla orðin sýnilegri. Það kemur meðal
annars til vegna misnotkunar á rítalíni,
sem getur valdið skyndisturlun. Sprautu-
fíklar sem nota rítalín fá aðsóknarkennd,
mikla fíkn og verða mjög hratt veikir.
Þetta er nýtt vandamál,“ segir Sigurður.
Hann segir það vera erfiðustu málin þegar
einstaklingar eru með fíkn og hafa þróað
með sér geðsjúkdóm. „En neysla firrir þig
ekki ábyrgð,“ segir hann. „Það skiptir máli,
því vandinn er að meta hvenær geðhrifin
eru komin á það stig að það er rétt að
grípa inn. Aðstandendur spyrja oft í þeim
aðstæðum hvenær þeir geti fengið við-
komandi sviptan, en það getur verið afar
erfitt klínískt mat. Það nauðungarvistar
enginn fólk að gamni sínu.“
FRÁ FRELSI TIL SVIPTINGAR HVERNIG ER STAÐIÐ AÐ NAUÐUNGARVISTUN?
21 dags nauðungarvistun
Eftir 48 klst. þarf að sækja sérstaklega um nauðungarvistun.
Halda má nauðungarvistuðum manni í allt að 21 dag, ef
nauðsyn þykir.
1. Umsókn frá fjölskyldu eða félagsþjónustu, auk vottorðs frá geðlæknis er
sent til innanríkisráðuneytis.
2. Leyfi fæst frá Innanríkisráðuneyti. Ráðuneytið má kalla til trúnaðarlækni til
að meta aðstæður.
3. Sjúklingur hefur rétt á að hitta ráðgjafa sem skipaður er af innanríkisráðu-
neytinu.
4. Sjúklingur hefur rétt á að bera ákvörðun um nauðungarvistun eða þvingaða
meðferð undir dómstóla. Dómstóll óskar eftir áliti annars geðlæknis sem
endurmetur ákvörðunina.
Sjálfræðissvipting
Eftir 21 dag þarf að sækja um sjálfræðissviptingu.
Sjálfræðissvipting er minnst 6 mánuðir, en getur verið ótímabundin.
Sjálfræðissviptur maður getur ekki neitað meðferð læknis, innlögn eða
lyfjagjöf.
1. Krafa berst frá fjölskyldu, lögráðamanni, félagsmálastofnun, dómsmála-
ráðherra eða einstaklingnum sjálfum.
2. Krafan fer fyrir dómstóla.
3. Skipaður er lögráðamaður í framhaldi af sjálfræðissviptingu.
4. Tímabundin lögræðissvipting fellur sjálfkrafa niður að sviptingartím-
anum loknum, nema gerð sé krafa fyrir dómi um framlengingu eða um
ótímabundna sviptingu.
SKREF 1 SKREF 2 SKREF 3
Lögræðislög 19. gr. 1. Sjálfráða maður verður ekki vistaður nauðugur í sjúkrahúsi. Þó getur læknir ákveðið að sjálfráða maður skuli færður og vistaður nauðugur í sjúkrahúsi ef hann er haldinn alvarlegum geðsjúkdómi eða verulegar
líkur eru taldar á að svo sé eða ástand hans er þannig að jafna megi til alvarlegs geðsjúkdóms. Sama gildir ef maður á við alvarlega áfengisfíkn að stríða eða ofnautn ávana- og fíkniefna.
Aðkoma lögreglunnar
að nauðungarvist-
unum er gagnrýnd
af sumum og þá
sérstaklega að veikt
fólk skuli vera fært á
sjúkrahús í lögreglubíl,
en ekki sjúkrabíl eins
og aðrir sem veikjast.
„Það er afleitt að lög-
reglan komi að þessu
og það ætti að vera
sjúkrabíll sem flytur
fólk á sjúkrahús,
jafnvel þótt lögreglan mæti á svæðið,“ segir Auður Axelsdóttir, forstöðu-
maður Geðheilsu-eftirfylgdar geðheilbrigðisþjónustu innan Heilsugæslu
höfuðborgarsvæðisins. „Þetta er mjög sýnileg valdbeiting þegar lögreglan
kemur að þessu, sem veldur því að fólk reynir sem lengst að gera þetta
ekki,“ segir Knútur Birgisson, sem gerði rannsókn í fötlunarfræðum á
alvarlegum geðsjúkdómum innan fjölskyldna. Hann segir þjónustuna við
geðsjúka þegar upp koma bráðatilvik vera mjög staðbundna við sjúkra-
húsið, sem veki upp spurningar um hvort nauðungarvistun sé til komin til
að þóknast umhverfi spítalans.
➜ Aðkoma lögreglu gagnrýnd