Læknablaðið - 15.11.2001, Qupperneq 52

UMRÆÐA & FRÉTTIR / A F SJÓNARHÓLI STJÓRNAR LÍ
Um samskipti stjórnvalda og samtaka lækna
Sigurður
Björnsson
Sjónarmiö þau er fram koma í
pistlunum Af sjónurhóli
stjórnar eru höfundar hverju
sinni og ber ekki aö taka sem
samþykktir stjórnar LÍ.
Höfundur er sérfræðingur í
almennum lyflækningum og
lyflækningum krabbameina.
Formaöur Sérfræðingafélags
íslenskra lækna og á sæti í
stjórn LÍ.
Fátt varð íslenzku wóðinni til meiri hagsbóta á
nýliðinni öld en efling almannatryggingakerfisins.
Með stofnun sjúkrasamlaga á fjórða áratugi aldar-
innar var leitazt við að tryggja jafnrétti allra til lækn-
isþjónustu án lillits til efnahags eða þjóðfélagsstöðu.
Sjúkrasamlögin reyndust misjafnlega í stakk búin til
að tryggja samlagsmönnum jafna þjónustu og því var
Tryggingastofnum ríkisins sett á stofn og þar með
voru réttindi allra landsmanna til heilbrigðisþjónustu
jöfnuð án tillits til búsetu. Á níunda áratugnum voru
sjúkrasamlögin lögð niður þannig að iðgjaldahugtak-
ið hvarf smám saman úr hugum fólks og var eftir það
alfarið verkefni embættismanna og stjórnmálamanna
að úthluta fjármagni úr ríkissjóði til Tryggingastofn-
unar. Jafnframt breyttust greiðslur til sjúkrahúsa frá
því að fjármagn fylgdi verkefnum í formi daggjalda
yfir í það að stjórnvöld úthlutuðu sjúkrahúsum föst-
um fjárveitingum. Segja má að við það hafi fjárhags-
legt starfsumhverfi sjúkrahúsanna færzt frá því að
vera afkastahvetjandi yfir í að vera afkastaletjandi.
Reyndin hefur orðið sú að þrátt fyrir nákvæmar
og ítarlegar fjárhagsáætlanir stjórnenda sjúkrahúsa
hafa fjárveitingar stjórnvalda ekki nægt til að sinna
þeirri starfsemi, sem sjúkrahúsunum ber að halda
uppi og því hefur á hverju ári þurft að grípa til ýmiss
konar sparnaðar- og aðhaldsaðgerða, sem koma
niður á þjónuslu við sjúklinga. Þetta hefur haft í för
með sér fækkun læknisverka, lokun deilda, lengingu
biðlista og veruleg óþægindi og oft þjáningar þeirra,
sem bíða eftir þjónustu. Þessa dagana er haft eftir
stjórnendum Landspítala háskólasjúkrahúss að 600-
650 milljónir króna skorti til að endar nái saman í
rekstri sjúkrahússins á þessu ári og að fjárveitingar
fyrir næsta ár séu naumt áætlaðar í fjárlagafrumvarpi.
II
Skipta má læknisþjónustu á íslandi í tvo meginþætti,
grunnþjónustu og sérhæfða læknisþjónustu. Grunn-
þjónustan er aðallega veitt af sérfræðingum í heimil-
islækningum annarsvegar á heilsugæzlustöðvum og
hinsvegar á stofum sjálfstætt starfandi heimilislækna.
Sérhæfða læknisþjónustan er veitt annarsvegar á
sjúkrahúsum og hinsvegar á stofum sjálfstætt starf-
andi sérfræðinga utan sjúkrahúsa. Almannatrygg-
ingakerfið, eða hin síðari ár ríkissjóður, hefur tekið
mismikinn þátt í greiðslum fyrir læknisverk, greitt
alfarið fyrir þjónustuna ef sjúklingurinn er lagður inn
á sjúkrahús en greitt hluta kostnaðar ef ekki kemur
til innlagnar. Taxtar fyrir læknisverk og rannsóknir
vegna sjúklinga utan spítala hafa orðið til í samning-
um milli Tryggingastofnunar og læknafélaganna.
Stjórnvöld hafa síðan ákveðið kostnaðarhlutdeild
sjúklinganna.
Það kerfi, sem hér hefur stuttlega verið lýst, hefur
þróazt með nokkuð góðri sátt á mörgum áratugum
þótt ýmsar breytingar hafi verið umdeildar. Þá hefur
heilbrigðisþjónustan orðið æ flóknari og að henni
koma nú, auk lækna og hjúkrunarfræðinga, fjölda-
margir starfsmenn, flestir háskólamenntaðir. Engu
að síður er hlutverk læknisins óbreytt, sjúklingar leita
læknis til að fá bót meina sinna. Mikilvægt er að
stjórnvöld leiti allra leiða til samráðs við samtök
lækna um breytingar í heilbrigðiskerfinu, þegar þær
snerta starfsumhverfi lækna og aðstöðu þeirra til að
sinna sjúkum.
III
Tilhneigingar gætir hjá embættis- og stjórnmála-
mönnum í þá átt að auka miðstýringu í heilbrigð-
iskerfinu. Á sama tíma stefnir flest önnur starfsemi í
þjóðfélaginu í þveröfuga átt. það er til aukins frelsis
og dreifstýringar í atvinnurekstri og minnkandi ríkis-
afskipta. í umræðum um heilbrigðiskerfið rugla
rnenn gjarnan saman almannatryggingahugtakinu,
sem allir landsmenn eru sammála um að standa vörð
um, og rekstrarfyrirkomulagi þjónustunnar. Það er
engan veginn sjálfgefið að ríkisrekstur sé ætíð bezta
rekstrarfyrirkomulagið og vel má vera að fé al-
mannatrygginganna (ríkissjóðs) mætti nýta betur ef
bryddað væri uppá fleiri rekstrarformum þar sem
kostir fjárhagslegrar og faglegrar samkeppni fengju
notið sín.
IV
Tvö nýleg dæmi lýsa nokkuð þróun þeirri til frekari
miðstýringar, sem hér hefur verið gerð að umtalsefni.
Þar á ég við reglugerð um S-merkt lyf, sem tók gildi
um síðuslu áramót og áform heilbrigðisráðuneytisins
um breytingar á lögum um heilbrigðisþjónustu og
lögum um almannatryggingar, sem nú eru til umræðu
á Alþingi og færa mjög aukið vald til ráðherra heil-
brigðismála.
V
í Reglugerð um greiðslur almannatrygginga í lyfja-
kostnaði sem tók gildi 1. janúar 2001 segir í 9. grein:
„Tryggingastofnunin tekur ekki þátt í kostnaði lyfja,
sem eru S-merkt í gildandi lyfjaskrám..Með reglu-
gerðinni fylgdi Hsti yfir nokkur hundruð lyf, sem ein-
ungis má afgreiða úr apótekum sjúkrahúsa en ekki
öðrum Iyfjabúðum, þótt ætluð séu til notkunar utan
sjúkrahúsa. Hér er ekki unnt að rekja efnislega inni-
hald reglugerðarinnar né rökstuðning stjórnvalda og
Tryggingastofnunar fyrir þeim grundvallarbreyting-
um, sem reglugerðin boðar. Þær breytingar snerta
einkum sjúklinga með illkynja sjúkdóma og svipta þá
912 Læknablaðið 2001/87