Læknablaðið - 15.02.2002, Síða 59

UMRÆÐA & FRÉTTIR / FRÁ LÆKNADÖGUM
Lausnir og leiðir
Hvernig er læknir undir það búinn í lífsstarfi sínu að
vinna með reiðu fólki? Nægir að kunna að telja upp
að tíu? Eru til patent lausnir, einhvetjir töfrahnappar
til að þrýsta á þegar kringumstæður kalla eftir því?
Já, lil eru lausnir og leiðir, margvíslegar og misað-
gengilegar.
I fyrsta lagi vil ég nefna hve mikilvægt er að vera
sjálfur í jafnvægi. Fá góðan svefn, rétta næringu og
lifa því lífi sem manni hentar. Vera á réttri hillu í líf-
inu og sáttur í einkalífi.
I öðru lagi er að mínu viti nauðsynlegt fyrir lækna
í erilsömu starfi að hafa farveg til að ræða erfið mál af
ýmsu tagi. Sá farvegur sem ég þekki bezt eru Balint-
hópar, en þar kemur læknahópur saman með reglu-
legu millibili til þess að ræða saman undir stjórn eins
eða tveggja leiðtoga. Slfk vinnubrögð hjálpa læknum
til ræða um þá erfiðleika sem geta steðjað að þeim í
starfi, hjálpað til að geta skilið sjálfan sig og kannski
lært eitt og eitt töfrabragð í leiðinni. Samtalstækni er
eitt slíkt töfrabragð og kennir manni meðal annars að
spyrja opinna spurninga í stað þess að leggja sjúklingi
orð í ntunn. Einnig getur verið gagnlegt að hafa orð á
því sem er að gerast. eins og til dæmis að segja: Ég tek
eftir því að þér líður illa. Eða: Ég hef tekið eftir því að
þér er mikið niðri fyrir. Eða: Ég sé að þú er reið/
reiður, gætirðu sagt mér nánar frá því hvað er að?
I þriðja lagi tel ég skipta miklu að vinna stöðugt
að því að þroska sjálfan sig, bæta við sig faglegri
þekkingu en skapa sér einnig hugðarefni: útivera,
bóklestur og tónlist eru ágæt dæmi. Maður er því
ekki að svíkjast um þegar maður les fleira en Lancet
eða BMJ! f>að þarf ekki að hafa samvizkubit yfir því!
Vegna námsálags og skilningsskorts í flestum háskól-
um hafa læknanemar og unglæknar síðustu áratuga
orðið að neita sér um að lesa annað en læknisfræði
sjálfum sér oft til mesta skaða. Ein skilgreining á
læknanema er sá sem fer með skólabækur með sér í
bíó til að geta notað tímann í hléinu. Læknanemar
hafa verið í menningarsvelti öll sín háskólaár og geta
þannig orðið sjálfhverfir og liðið af alvarlegum
menningarskorti sem er ekki síður alvarlegur en B-
eða C-vítamínskortur. Pað að hafa ekki tíma til að
lesa bókmenntir er eins og að gefa sér ekki tíma fyrir
útiveru og hreyfingu vegna þreytu. En þeir sem fara
út og hreyfa sig vita að þeir fá meira þrek, betri and-
lega og líkamlega líðan og eiga meiri tíma aflögu.
Raunar tel ég tímabært að lestur góðra bóka verði
hluti af námi og framhaldsnámi lækna og veit að vax-
andi áhugi er fyrir því í mörgum læknaskólum.
Kenna þarf mannleg samskipti, þar á meðal tilfinn-
ingar á borð við reiði. Þar hljóta bókmenntir að skipa
veglegan sess til að auka skilning lækna á mannlífinu
og á mannlegum vandamálum.
Verði reiður sjúklingur á vegi manns, á stofu eða á
stofnun, þarf maður fyrst að átta sig á hvað sé að
gerast. Velta því fyrir sér eitt örstutt andartak að
hverjum reiðin beinist. Er um að ræða réttláta reiði
gagnvart lækninum, af því að hann hefur gert mistök,
gert eitthvað af sér, vanvirt eða ekki uppfyllt þarfir
sjúklingsins eða vanrækt að halda samning sinn við
hann? Beinist reiði að lækninum af því að sjúklingur-
inn hefur engan annan til að skeyta skapi sínu á? Er
viðkomandi einungis þannig skapi farinn, fúllyndur
eða truflaður á geði? Hefur hann ekki vaxið upp úr
skapofsaköstum æsku sinnar (tantrum)? Er reiðin
merki um ofneyzlu áfengis eða vímuefna? Reiði sjúk-
lings getur beinzt að fleirum en lækninum, til dæmis
að samstarfsfólki, þeim sem svara í síma eða starfa í
móttöku og stundum þarf læknirinn að koma þeim til
hjálpar. Öllu máli skiptir þó að þekkja sjálfan sig,
hafa stjórn á eigin tilfinningum, vita hvað maður gerir
hverju sinni og þó vera mannlegur. Læknir og mann-
leg vera. Manneskja. Annars getur illa farið, ekki sízt
fyrir lækni sem þarf að geta unnið á faglegan hátt á
hverju sem dynur.
Læknar sem skrifa
Reiði getur verið leið sjúklings út úr ógöngum eða
óbærilegum aðstæðum, kannski eina leiðin sem hann
hefur lært. Miklu skiptir að láta ekki hugfallast og
ekki reiðast á móti. Reiði getur verið mikilvægt sem
eldsneyti til að komast af undir erfiðum kringum-
stæðum, samanber Þrúgur reiðinnar eftir Steinbeck.
Reiði getur táknað ótta eða óöryggi og oft þarf fólk
aðstoð til að læra að beita öðrum aðferðum, til að tjá
sig á annan veg. Samtalsmeðferð hjá lækni er ein leið
til þess, og Balint-fundir og þjálfun geta verið læknin-
um nauðsynlegur bakhjarl.
Steinbeck: Jimmi leit til hans með munninn fullan af
kanínukjöti. Hann tuggði ákaft og vöðvastæltur háls-
inn dróst saman, þegar hann renndi niður. „Jú, það var
rétt af þér að tala,“ sagði hann. „Stundum getur hrygg-
ur maður losnað við sorg sína út um munninn með orð-
unum. Stundum losnar manndrápari við morðfýsnina
út um munninn með orðunum og hættir við að drýgja
morðið. Það var rétt af þér að tala. Dreptu ekki mann,
ef þú getur með nokkru móti forðast það." (Bls. 61.)
Læknar kynnast mannfólkinu um margt á annan
hátt en almennt gerist og geta því haft frá mörgu að
segja. Allmikið hefur verið ritað um lækna og sjúk-
dómar koma auðvitað víða fyrir í bókum. Nokkrir
læknar hafa gerzt rithöfundar og jafnvel orðið heims-
þekktir fyrir skáldsögur sínar eða smásögur, en þeir
eru ekki margir. Mikhail Bulgakov var læknir eins og
stjúpfaðir Itans og tveir frændur. Hann var fæddur
1891 og skrifaði meðal annars Minnisbók sveita-
lœknis (A Country Doctor's Notebook) (4) og Meist-
arann og Margarítu (5), en sú síðarnefnda kom út í
bókarformi árið 1973,20 árum eftir dauða höfundar-
ins. Hún hefur verið gefin út í íslenzkri þýðingu Ingi-
bjargar Haraldsdóttur og þar segir frá seiðskrattan-
um Woland prófessor sem kemur til Moskvu undir
Læknablaðið 2002/88 147