Læknablaðið - 15.02.2002, Blaðsíða 14

FRÆÐIGREINAR / BEINÞYNNING
Tafla II. Almennir áhættubættir fyrir beinbvnnineu.
Hár aldur. Reykingar.
Konur eru I þrefalt meiri áhættu. Hreyfingarleysi.
Saga um beinbrot á fulloröinsárum. Dettni/byltur (auka brotaáhættu).
Ættarsaga um beinþynningu (foreldrar). Kalk- og D-vítamínskortur.
Grannholda (BMI* < 20). Minnkuö líkamshæö (> 4cm).
* BMI = Body Mass Index - Þyngdarstuöull
Tafla III. Dæmi um önnur Ivf og sjúkdómaflokka er geta orsakaö beinþynningu.
• Flogaveikilyf.
• Ofskömmtun á skjaldkirtilshormóni (einnig ofstarfsemi í skjaldkirtli).
• Endurtekin háskammta sterapúlsmeöferö.
• lllkynja sjúkdómar í beinum.
• Iktsýki og aðrir gigtarsjúkdómar, til dæmis fjölvöövagigt (PMR).
• Langvinnir lungnateppusjúkdómar.
• Langvinnir meltingarfæra- eöa lifrarsjúkdómar.
• Sarcoidosis.
• Langvinnir taugasjúkdómar, til dæmis MS.
• Líffæraígræöslur.
Tafla IV. Ábendinear fyrir beinbéttnimælingu.
• Allir sem byrja sykursterameðferö þar sem skammturinn verður hærri en 7,5mg
prednisólón og áætluö meöferö lengri en þrír mánuðir ættu aö gangast undir
DEXA-beinþéttnimælingu í upphafi sykursterameöferöar.
• Mælinguna mætti endurtaka innan eins árs eftir aö sykursterameöferð er hafin,
hvort sem sjúklingurinn hefur fengiö sértæka lyfjameöferö eöa eingöngu al-
menna forvörn.
• Sjúklingar sem þegar eru á sykursterameðferð og hafa einhvern annan þekktan
áhættuþátt (sbr. töflu II og III) eöa sögu um beinþynningarbrot.
og meðhöndlun beinþynningar hjá sjúklingum sem
þurfa langtíma sykursterameðferð, og eru byggðar á
gagnrýndum rannsóknarniðurstöðum og bestu þekk-
ingu sem völ er á í dag (evidence based medicine).
Heimildaleit var gerð í Medline frá 1997 og Cinahl
frá 1982 til janúar 2001. Sérstaklega var leitað í
Cochrane, DARE, EBM og Best Evidence, auk
helstu staða sem vinna leiðbeiningar með gagnreynd-
um aðferðum (evidence based medicine). Meðferð-
artillögur þessar verða endurskoðaðar reglulega og
nýjum upplýsingum komið á framfæri á heimasíðu
landlæknis (www.landlaeknir.is).
Meingerö
Neikvæð áhrif sykurstera á bein eru háð skammta-
stærð og lengd meðferðarinnar (12). Til viðbótar
neikvæðum áhrifum sykurstera á beinhag hafa þeir
einstaklingar sem þurfa langtíma sykursterameðferð
oft undirliggjandi sjúkdóma sem einnig valda bein-
tapi.
Það er ekki fullljóst í dag hvernig sykursterar
valda beinþynningu, en ætla má að verkun þeirra sé
margþætt (4). Helstu þættir sem eru taldir liggja að
baki meingerð sykursteratengdrar beinþynningar
eru:
• bein áhrif á virkni beinfruma með því að minnka
framleiðslu þeirra á stoðefni beinsins og þar af
leiðandi verður minni nýmyndun/uppbygging á
beini
• minnkað frásog kalks vegna minni verkunar D-
vítamíns í þörmum
• aukinn útskilnaður á kalki í gegnum nýru
• áhrif á hormónabúskapinn með minnkuðu seyti
kynhormóna sem óbeint veldur aukinni beineyð-
ingu
Auk þess að valda umtalsverðu beintapi hafa
sykursterar neikvæð áhrif á innri uppbyggingu beins-
ins þannig að hættan á beinbrotum er meiri en bein-
þéttni segir til um - sjá síðar (13, 14). Langtíma
sykursteranotkun getur auk þess valdið vöðvarýrnun
og minnkuðum vöðvakrafti sem hægir á beinný-
myndun og eykur hættuna á byltum og beinbrotum.
Enginn sykursteraskammtur er hættulaus með tilliti
til beinþynningar og geta jafnvel sterar í innúðaformi
valdið beintapi (15). Því er ráðlagt að beita forvörnum
og eftirliti hjá þeim einstaklingum sem eru á langtíma
innöndunarmeðferð. Þá er nauðsynlegt að taka tillit til
þeirra ráðlegginga sem hér fara á eftir þegar endur-
tekin dreypismeðferð með sykursterum er notuð.
Skilgreiningar
Það er unnt að mæla beinþéttni með tölvusneið-
myndatækni, ómtækni og DEXA-aðferð (dual-
energy x-ray absorptiometry) (16, 17). Síðastnefnda
aðferðin er sú áreiðanlegasta miðað við kostnað og
gagnlegust í eftirliti. DEXA beinþéttnimælar eru til
staðar á Landspítala í Fossvogi og Fjórðungssjúkra-
húsinu á Akureyri.
Samkvæmt skilgreiningu Alþjóða heilbrigðis-
málastofnunarinnar (WHO) er um beinþynningu að
ræða (osteoporosis) þegar mæld beinþéttni með
DEXA er 2,5 staðalfrávik neðan við meðal bein-
þéttni ungra einstaklinga af sama kyni (T-gildi < -2,5).
Beinrýrnun (osteopenia) er skilgreind sem T-gildi á
bilinu -f1,0 til -f2,5. Við tiltekið T-gildi eru tvöfalt
meiri líkur á að einstaklingar á langtíma sykurstera-
meðferð beinbrotni en þeir sem ekki hafa notað
sykurstera. Því er samkomulag um að ráðleggja með-
ferð einstaklinga á langtíma sykursterameðferð sem
um beinþynningu væri að ræða ef beinþéttnistuðull
(T-gildi) er lægri en -f1,5 (18).
Meðferð
Ráðlagt er að mæla beinþéttni og meta aðra áhættu-
þætti í upphafi langtíma sykursterameðferðar eða
áður en hún hefst ef mögulegt er. Þá er mikilvægt að
kynna sjúklingi forvarnarleiðir. Einstaklingar sem
eru í aukinni áhættu, þeir sem eru með lága bein-
þéttni (T-gildi < -=-1,5) eða eiga sögu um beinþynning-
arbrot, þurfa sértæka lyfjameðferð í upphafi sykur-
sterameðferðar. I þessu sambandi er rétt að benda á
að einungis þriðja hvert samfallsbrot í hrygg er greint
klínískt og er því oft ástæða til að kanna sérstaklega
102 Læknablaðið 2002/88