Læknablaðið - 15.02.2002, Blaðsíða 75

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐAPISTILL 141
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
Netfang:
johannhj@landspitali.is
Endurkoma sjúkdóms
TRYGGVl STEFÁNSSON LÆKNIR HRINGDl FYRIR
nokkru síðan og óskaði eftir umfjöllun um
recurrence, endurkomu sjúkdóms eða einkenna.
Iðorðasafn lækna birtir enska nafnorðið recurrence,
upptekning; og lýsingarorðin recurrens (L), aftur-
hvarfs-\ og recurrent (E), 1. ítrekaður. 2. afturhvarfs-.
Uppruni orðanna er rakinn til latnesku sagnarinnar
recurrere, að hlaupa aftur. Læknisfræðiorðabók
Dorlands gefur þýðingu á nafnorðinu recurrence,
endurkoma einkenna eftir hlé (remission) og vísar í
annað nafnorð, relapse, endurkoma sjúkdóms eftir að
hann virðist genginn yfir. íðorðasafn lækna hefur þar
valið þýðinguna bakslag. Endurkoma einkenna og
teikna sjúkdóms sem virðist lœknaður. Aftur er upp-
runa að leita í latínu þar sem lapsus er flótti, fall, galli
eða villa.
Enn eitt fræðiheitið er recrudecence sem Iðorða-
safn lækna nefnir: uppblossun. Ný elnun sjúkdóms
sem virtist í afturbata. Rifja má upp að sögnin að elna
merkir að aukast eða vaxa. Enn er uppruni fræði-
heitisins rakinn til latínu þar sem lýsingarorðið
crudus merkir hrár, grófur eða hrjúfur. Heitið
recrudecence mun fyrst og fremst hafa verið notað
um sár sem opnuðust eða komu fram aftur. Þegar
flett er upp í öðrum erlendum læknisfræðiorðabókum
kemur í ljós að læknisfræðilegur merkingarmunur
orðanna recurrence, relapse og recrudecence er að
mestu horfinn. Æskilegt væri því að samræma þau í
íðorðasafninu einnig.
Undirritaður svaraði Tryggva þannig að endur-
koma (einkenna eða sjúkdóms) væri það heiti sem
hann helst vildi nota um recurrence. Islenska sam-
heitaorðabókin gefur samheitin afturhvarf og aftur-
koma, en þau hafa enga augljósa yfirburði. Til ítrek-
unar má nefna dæmi: recurrent tumor verður þá
endurkomið æxli eða endurkomuæxli og recurrent
disease verður endurkominn sjúkdómur eða endur-
komusjúkdómur.
Sjúkraskrá
í 137. pistli (Lbl 2001; 87: 843) var að beiðni Runólfs
Pálssonar lyflæknis fjallað um íslenskt heiti á þeim
hluta sjúkraskrárupplýsinga sem læknar safna kerfis-
bundið við komu og innlögn sjúkiings á sjúkra-
stofnun. Runólfur vildi losna við slanguryrðið
„sjúrnall“ sem oft er notað í samsetningunni „að taka
sjúrnal“ til að vísa í þessa fyrstu upplýsingasöfnun.
Runólfur virtist í staðinn vilja nota heitið „innlagnar-
nóta“, en undirritaður lagðist gegn því að tökuorðið
„nóta“ fengi þennan virðulega sess og stakk upp á því
að heitið sjúkraskrá mætti nota þarna í þrengri merk-
ingu: 2. þœr sjúkdóms- og heilbrigðisupplýsingar sem
safnað er við innlögn á heilbrigðisstofnun eða við
komu til heilbrigðisstarfsmanns; auk hinnar hefð-
bundnu: 1. heildarsafn sjúkragagna ákveðins sjúk-
lings, sem geymd eru hjá heilbrigðisstofnun eða sjálf-
stœtt starfandi heilbrigðisstarfsmanni. Sá sem safnar
upplýsingunum getur sagst vera „að safna í sjúkra-
skrá“ án þess að misbjóða máltilfinningu annarra.
Komuskrá
Nýlega var á förnum vegi kastað fram þeirri tillögu
við undirritaðan að fyrsti hluti sjúkraskrárinnar heiti
komuskrá. Hugmynd hins ónefnda tillöguhöfundar
var sú að komuskránni tilheyrðu: innlagnarástœða og
saga núverandi veikinda, fyrri heilsufarssaga, lýsing á
líkamsskoðun og samantekt og fyrsta niðurstaða
lœknis. Ekki er ástæða til annars en að taka tillögunni
vel og biðja menn að taka hana til vandlegrar skoð-
unar. I umræðunni kom einnig fram önnur tillaga:
innlagnarskrá. Undirritaður hvatli þennan tillögu-
höfund til að ráðast einnig í það verkefni að koma
með tillögu að lipurri rammíslenskri samsetningu
sem næði yfir þann algenga verknað sem á slangur-
málinu nefnist „að taka sjúrnal af sjúklingi“ eða „að
sjúrnalísera sjúkling“. Er ekki líka hugsanlegt að
einhver annar orðhagur læknir sé búinn að leysa
þrautina?
Exposure
í 135. pistli (Lbl 2002; 87: 667) var rætt um fyrirbærið
exposure, það að verða fyrir ytri áhrifum, oftast
skaðvænlegum. Hugljómum hefur enn ekki orðið og
óskað er eftir aðstoð. Til að koma mönnum af stað
má benda á uppruna frá latnesku sögninni exponere
sem hefur margar skráðar merkingar: að bera út, setja
út, setja fram, setja upp á strönd, skilja eftir óvarinn,
yfirgefa, gefa út, sýna, leggja til, útskýra. Enska nafn-
orðið exposure er í læknisfræðilegu samhengi oftast
notað til að gefa til kynna magn, tímalengd eða alvar-
leika ýmissa ytri áhrifa, til dæmis af smitverum, efn-
um eða skaðlegum geislum. Rétt er að benda á að hér
er enn eitt dæmið um mikla notkun nafnorða í ensku.
Setninguna „The patient was subjected to minimal
radiation exposure" er ekki vandi að þýða á íslensku
þannig að innihaldið skili sér fyllilega: „Sjúklingurinn
varð fyrir lágmarksgeislun“. Glöggir menn sjá hins
vegar að nafnorðið cxposure hefur ekki verið þýtt
sérstaklega og virðist ekki koma að sök. Engu að
síður verðum við sennilega að eiga tiltækt samsvar-
andi íslenskt nafnorð. íðorðasafn lækna birtir þýð-
ingarnar: 1. aflyúpun, opnun. 2. berskjöldun. Pað að
láta verða fyrir áhrifum sem geta haft skaðvœnleg
áhrif svo sem afmiklum hita, kulda, geislun eða sótt-
kveikjum. 3. geislaskammtur. Óskað er eftir hug-
myndum og tillögum.
Læknablaðið 2002/88 163