Læknablaðið - 15.10.2002, Blaðsíða 9

RITSTJÓRNARGREINAR
Skimun fyrir krabbameinum
í ristli og endaþarmi
Mikilvægi þess að geta fækkað dauðsföllum af völd-
um krabbameina er öllum ljóst. Krabbamein í ristli
og endaþarmi valda miklu heilsutjóni og eru þriðja
algengasta dánarorsök af völdum krabbameina meðal
íslendinga og tíðni sjúkdómsins hérlendis fer vax-
andi. Nokkrar mjög stórar rannsóknir hafa sýnt
óyggjandi að fækka má dauðsföllum af völdum þess-
ara krabbameina um 15-33% með skimun þar sem
leitað er að blóði í hægðum.
Starfshópur á vegum landlæknis fékk það hlut-
verk að gera tillögur að leiðbeiningum um skimun
fyrir ristilkrabbameini á íslandi. Leiðbeiningamar
voru birtar sem drög og leitað var eftir ábendingum
frá ýmsum fagfélögum. Eftir umfjöllun starfshópsins
var ekki talin ástæða til breytinga á leiðbeiningunum
og birtast þær í þessu tölublaði Læknablaðsins.
Næsta skref er að meta hvort ástæða sé til að
mæla með almennri skimun, líkt og við gerum nú í
leit að krabbameini í brjóstum og leghálsi. I kjölfar
leiðbeininganna var ákveðið að stofnuð yrði fram-
kvæmdanefnd sem huga ætti að því hvernig best
væri að standa að framkvæmd skimunar. Mjög hefur
verið vandað til þessarar vinnu af hálfu starfshópsins
en það er síðan framkvæmdanefndar að meta hvort
og hvernig framkvæma á fjöldaskimun og gera um
það tillögur sem verða unnar í samvinnu við heil-
brigðisráðuneytið.
Taka verður tillit til fjölda mikilvægra þátta þegar
lagt er á ráðin um næstu skref:
1. Ekki er ljóst hvernig niðurstöður stórra rann-
sókna yfirfærast á hópa þar sem almennri skimun
er beitt. Hvergi er beitt þjóðarskimun af þessu
tagi þótt ráðleggingar þar að lútandi liggi oft fyrir
frá ýmsum fagfélögum og opinberum stofnunum.
2. Margir hafa lagt mat á ávinninginn af skimun og
er niðurstaðan misjöfn. Ekki er þó umdeilt að
skimun fyrir krabbameini í ristli og endaþarmi
lækkar dánartíðni af völdum sjúkdómsins. Ljóst
er samt að til þess að ná tilætluðum árangri þarf
nokkra fyrirhöfn. Fjöldi þeirra sem þarf að skima
til að forða einum frá dauða úr sjúkdómnum
hefur verið metinn á grundvelli nokkurra stórra
rannsókna. Ber þær allar að sama brunni, þannig
að skima þarf 1000 manns í 10 ár til að forða ein-
um til tveimur einstaklingum frá dauða. Avinn-
ingur skimunar er alltaf tengdur undirliggjandi
beinni áhættu og sé miðað við að skimun hefjist
hjá fimmtugum manni og standi í tíu ár má fækka
dauðsföllum vegna þessa krabbameins um einn
fyrir hverja 1000 skimaða en ef skimun hefst við
sextugt má fækka dauðsföllum um 2,2 fyrir hverja
1000 sem skimaðir eru í tíu ár.
3. Val hægðaprófs getur verið umdeilanlegt. í
breskri og danskri rannsókn var notað óvætt
Hemoccult II en í sænskri og bandarískri athug-
un var notað vætt Hemoccult II. Hér er ráðlagt
að nota Hemoccult Sensa sem er næmara, en það
próf hefur ekki verið rannsakað í eins stórum
rannsóknum og hin tvö.
4. Fjöldi jákvæðra hægðasýna sem fylgja þarf eftir
með frekari rannsókn (speglun) er mjög misjafn
eftir því hvaða próf er valið. Jákvæð sýni við
Hemoccult II voru 1 til 3% með 98-99% sértæki
en ekki nema 54-59% næmi sé miðað við tíu ára
eftirfýlgni og að prófað sé annað hvert ár. Sé vætt
Hemoccult II notað eykst næmi upp í 81-92% en
sértæki fellur verulega, eða niður í um 90%. Já-
kvæð sýni eru um 10% sem þýðir að fjórum til
fimm sinnum fleiri þurfa nánari skoðun en þegar
notað er óvætt Hemoccult II. Svipað gildir um
Hemoccult Sensa með sértæki um 87%.
5. Ákjósanlegasta tíðni skimunar er heldur ekki
alveg ljós. Eins og vænta mátti var mest lækkun á
dauðsföllum í bandarískri rannsókn þar sem skim-
að var árlega og með mjög næmu próf. Hins vegar
var fjöldi ristilspeglana mikill en í þeirri rannsókn
var ristill speglaður hjá 38% allra sem skimaðir
voru árlega en hjá 28% þeirra sem skimaðir voru
annað hvert ár miðað við 13 ára tímabil.
6. Á hvaða aldri á að skima? Ýmist er mælt með
skimun hjá öllum þeim sem eru eldri en 50 ára
eða aðeins á aldursbilinu 50 til 75 ára. Einungis
5% ristilkrabbameina sem greinast við skimun
eru hjá einstaklingum 80 ára og eldri.
7. Fylgikvillar skimunar geta verið bæði líkamlegir
og andlegir. Líkamlegir fylgikvillar, svo sem alvar-
legar blæðingar eða gat á göm við ristilspeglun,
eru mjög fátíðir en verða hjá einum til fjórum af
2000 og dauðsföll vegna ristilspeglunar eru áætluð
0,01% til 0,02% (einn til tveir af 10 þúsund). Þetta
þarf að skoða í tengslum við það að bein áhætta á
að deyja úr ristilkrabbameini er lítil á hveijum
tíma (1,8 dauðsföll á 10 þúsund á aldursbilinu 50
til 54 ára). Hafa ber einnig í huga að skimun fyrir
alvarlegum sjúkdómum hefur alltaf einhver nei-
kvæð áhrif á andlega heilsu, bæði meðal þeirra
sem eru beinir þátttakendur svo og þeirra sem af
einhveijum ástæðum afþakka boð um rannsókn.
Allir þessir þættir eru mikilvægir þegar kostir
fjöldaskimunar eru metnir. Eigi að síður er krabba-
mein í ristli og endaþarmi alvarlegur sjúkdómur í
vexti hér á landi. Sterkar vísbendingar eru frá er-
lendum rannsóknum, ekki síst frá Bandaríkjunum,
um að fjöldaskimun geti átt þátt í að snúa þessari
Sigurður
Guðmundsson
Höfundur er landlæknir.
Læknablaðið 2002/88 713