Læknablaðið - 15.10.2002, Blaðsíða 35

FRÆÐIGREINAR / HÆTTA AF LIRFUM BLÓÐAGÐA
Stafar mönnum hætta af lirfum
fuglablóðagða?
Karl Skírnisson1
Libusa Kolarova2
'Tilraunastöð Háskóla íslands
í meinafræði að Keldum,
112 Reykjavík,
:National Reference
Laboratory for Tíssue
Helminthoses, Institute for
Postgraduate Medical
Education, Prague, Tékklandi.
Fyrirspumir og bréfaskipti:
Karl Skírnisson, Tilraunastöð
HÍ í meinafræði að Keldum,
112 Reykjavík, karlsk@hi.is
Lykilorð: Trichobilharzia,
sundlirfur, sundmannakláði,
nasablóðögður.
Ágrip
Síðsumars árin 1995 til 1997 fundust þráfaldlega
kláðabólur á fótum barna eftir að þau höfðu verið að
vaða í tjöm í Fjölskyldugarðinum í Laugardal í Reykja-
vík. Rannsóknir sem hófust haustið 1997 leiddu í ljós
að útbrotin voru eftir sundlirfur áður óþekktrar teg-
undar fuglablóðögðu af ættkvíslinni Trichobilharzia.
Kláðabóla myndast eftir hverja lirfu sem nær að
smjúga í gegnum húðina. Sundlirfurnar fjölga sér
kynlaust í vatnasniglinum Radix peregra sem er al-
gengur í tjörninni. Á ensku eru útbrot sem þessi nefnd
sundmannakláði (swimmer’s itch) en sjúkdómurinn
gengur undir nafninu cercarial dermatitis.
í sýkingartilraunum hefur þessum sundlirfum ver-
ið gefinn kostur á því að smjúga í gegnum húð fugla,
einkum andfugla. Nýverið báru tilraunirnar árangur
því fullorðnar blóðögður og egg fundust í slímhimnu
í nefholi andarunga (Anas platyrhynchos f. dom.).
Endurteknar smittilraunir hafa leitt til sömu niður-
stöðu. Ormar nasablóðagða ferðast upp í nefhol á um
þremur vikum eftir að sundlirfurnar hafa borað sig
inn í gegnum húðina á fótum. Ferðalagið þangað er
sérstakt því ormarnir fikra sig eftir úttaugum upp í
mænu, eftir mænunni upp í heila og í gegnum hann á
áfangastaðinn í nefholi. Á leiðinni stækka ormarnir
og þroskast en þeir lifa á taugavef hýsilsins. Tauga-
skemmdir virðast standa í réttu hlutfalli við fjölda
lirfa sem smita fuglinn.
Tilraunamýs hafa einnig verið smitaðar með sund-
lirfunni úr vaðtjöm Fjölskyldugarðsins og hefur kom-
ið í ljós að hluti þeirra lifir og þroskast að ákveðnu
marki í þeim í að minnsta kosti tíu daga. Þegar eftir
þrjá daga eru ormamir komnir upp f mænu. Einnig
hafa lirfur fundist í lungum þremur dögum eftir sýk-
ingu. Þar sem sundlirfur fuglablóðagða virðast í ein-
hverjum tilfellum geta náð þroska í spendýrum, þótt
aldrei hafi verið sýnt fram á að þær nái fullum þroska
í þeim, er fólki ráðlagt að forðast Trichobilharzia
sundlirfur á Islandi.
Inngangur
Sníkjuormar af ættinni Schistosomatidae (Digenea)
eru nefndir blóðögður. Fullorðinsstig þeirra lifa í
blóðrás spendýra, fugla og krókódíla en lirfurnar lifa
í sniglum, oftast í ferskvatnssniglum, en hafa einnig
fundist í sjávarsniglum (1,2). Mest er vitað um blóð-
ögður sem sníkja á fullorðinsstigi í mönnum, enda
valda þær alvarlegum sjúkdómum í þeim. Alþjóða-
ENGLISH SUMMARY
Skírnisson K, Kolarova L
Are nasal Trichobilharzia cercariae potential threath
to human health?
Læknablaðið 2002; 88: 739-44
During late summer in 1995 to 1997, repeated outbreaks
of maculopapular skin eruptions were observed on legs of
children after wading in the pond of the Family Park in
Reykjavík, lceland. Investigation, starting in autumn 1997,
revealed that the causative agent was a previously
undescribed schistosome cercaria of the genus Tricho-
bilharzia, shed by Radix peregra, the only snail occurring in
the pond. This was the first report of swimmer’s itch in
lceland. Infection experiments with cercariae from the
pond have revealed adult worms and eggs of a
Trichobilharzia in the nasal area of ducklings (Anas
platyrhynchos f.dom.) 18-23 days p.i., and schistosomula
in the spinal cord of BALB/c mice 3, 6 and 10 days p.i.
Moreover, a mouse killed 3 days p.i. also had
schistosomula in the lungs. During the prepatent period
the infected ducklings had neuromotoric symptoms and
gross pathology revealed petechiae in the nasal cavity.
The results indicate that the cercaria responsible for
swimmer’s itch in lceland is a nasal schistosome.
Furthermore, adults of two visceral Trichobilharzia species
have been found in lcelandic whooper swans Cygnus
cygnus. As schistosomula of both nasal and visceral
Trichobilharzia species are able to develop and migrate for
several days in a non-specific mammalian host, humans
are warned to expose themselves to Trichobilharzia
cercariae in lceland.
Key words: Trichobilharzia, cercariae, swimmer’s itch,
nasai schistosome.
Correspondence: Karl Skírnisson, karlsk@hi.is
heilbrigðisstofnunin hefur áætlað að ríflega 200 millj-
ónir manna séu smitaðar af blóðögðum og árlega
dragi þessi sníkjudýr um eina milljón manna til dauða
(3).
Blóðögður spendýra tilheyra allar ættkvíslinni
Schistosoma en blóðögður fugla eru flokkaðar í
nokkrar ættkvíslir. Langstærst þeirra er ættkvíslin
Trichobilharzia en innan hennar eru þekktar ríflega
40 tegundir og eru þær algengar í vatnafuglum, meðal
annars í öndum, gæsum og álftum. Fullorðnar lifa
flestar tegundir fuglablóðagða inni í bláæðum við aft-
ari hluta meltingarvegar og eru þess vegna oft nefnd-
ar iðrablóðögður. Nokkrar tegundanna lifa aftur á
Læknablaðið 2002/88 739