Læknablaðið - 15.10.2002, Blaðsíða 39

FRÆÐIGREINAR / HÆTTA AF LIRFUM BLÓÐAGÐA
verið lýst (11,12). Ekki hefur enn sem komið er verið
leitað að fullorðnum blóðögðum í fuglum sem halda
til á vaðtjörn Fjölskyldugarðsins í Reykjavík en rann-
sóknir á fuglum annars staðar frá eru í undirbúningi.
Smittilraunir leiða í Ijós nasablóðögðu
Þegar haustið 1997 var Trichobilharzia smituðum
sniglum safnað í vaðtjöm Fjölskyldugarðsins í Reykja-
vík og þeir sendir lifandi til Prag í Tékklandi. Þar var
lirfunum sem skriðu út úr sniglunum gefinn kostur á
því að smjúga í gegnum húð ýmissa tilraunadýra
(anda, kanarífugla, músa og stökkmúsa) og eftir
ákveðinn tíma var leitað í líffærum þeirra að schistó-
sómúlum, fullorðnum ormum og eggjum. Svipaðar
tilraunir voru gerðar haustin 1998 og 2000 en árið
1999 féllu þær niður vegna þess að engar sundlirfur
fundust (tafla I).
Haustið 2001 báru tilraunirnar árangur þegar
fjöldi eggja fannst í slímhimnu í nefholi andarunga
(Anas platyrhincos f. dom.) sem smitaður hafði verið
þremur vikum fyrr með sundlirfum úr snigli sem tek-
inn var 16. október í vaðtjörn Fjölskyldugarðsins.
Niðurstöðumar bentu til þess að íslenska sundlirfan
lifði fullorðin sem nasablóðagða og að eitt eða fleiri
kvendýr hafi náð að þroskast þar og verpa eggjum
sínum. í framhaldinu heppnaðist að smita snigla
(ósýktan tilraunastofustofn) með bifhærðum lirfum
sem klöktust úr eggjunum sem fundist höfðu í nefholi
ungans og mánuði síðar tók mikill fjöldi sundlirfa að
skiljast út úr sniglunum. Þetta gerði frekari smittil-
raunir mögulegar því enginn skortur var lengur á
sundlirfum. Voru þær gerðar fyrri hluta ársins 2002,
bæði á andarungum og músum (BALBc). Egg og
fullþroska ormar af báðum kynjum hafa nú fundist í
níu andarungum. Þjáðust margir þeirra af hreyfitrufl-
unum vegna skaða sem schistósómúlurnar ollu með
áti sínu á taugavef á leið sinni eftir úttaugum og síðan
miðtaugakerfi (mænu, heila) upp í nefhol. Þá sáust
iðulega slímhúðarblæðingar í nefholi (petechiae) þar
sem ormarnir héldu sig og kvendýrin verptu eggjun-
um. íslenska tegundin, sem fyrstu rannsóknir benda
til að sé áður óþekkt tegund, hagaði sér þannig mjög
svipað og systurtegundin T. regenti, ekki einungis í
andarungum (fugl, sérhæfður lokahýsill) heldur einn-
ig í músum (spendýr, ósérhæfður lokahýsill) því
schistósómúlur fundust í mænu þeirra þriggja músa
sem þegar hafa verið smitaðar þremur, sex og tíu
dögum eftir að lirfunum var gert kleift að smjúga í
gegnum húð þeirra. í einni músinni fannst schistó-
sómúla í lungum og var það í músinni sem rannsökuð
var þremur dögum eftir smitun.
Ályktanir
Niðurstöður sýkingartilrauna benda til þess að
Tricliobilharzia sundlirfan í vaðtjörn Fjölskyldu-
garðsins í Reykjavík sé áður óþekkt nasablóðagða
sem lifir fullorðin í einhverjum óþekktum andfugli.
Lífsferill og líffræði hennar líkjast um margt T. regenti
en mismunandi útlit útilokar að hér sé á ferðinni
sama tegund. fðrablóðögður hafa fundist hér á landi
í álftum og því er ljóst að fólk hér á landi getur orðið
fyrir árás bæði nasa- og iðrablóðagða.
Nýlegar rannsóknir á nasa- og iðrablóðögðum
fugla hafa sýnt að schistósómúlur þeirra geta þrosk-
ast í ákveðinn tíma í spendýrum og valdið sjúkdóms-
einkennum, einkum í lungum og á taugakerfi. Þótt
flestar sundlirfur fuglablóðagða drepist strax, eða
fljótlega eftir að hafa smogið í gegnum húð manna,
gefa þessar niðurstöður tilefni til þess að vara fólk við
að útsetja sig fyrir sundlirfusmiti (1).
Ýmsar leiðir eru færar til að koma í veg fyrir að
sundlirfur fái þrifist í vaðtjörnum á leiksvæðum
barna. Einfaldast er að hanna tjarnir þannig að auð-
velt sé að tæma þær reglulega, hreinsa og sótthreinsa.
Mætti til dæmis gera það um miðbik hvers mánaðar
frá maí til september. Þótt hægt sé að drepa vatna-
snigla með sérstöku eitri sem blandað er í vatnið er
það tæplega fýsilegur kostur á leiksvæðum.
Þakkir
Starfsfólk Fjölskyldu- og húsdýragarðsins í Laugar-
dal hefur stutt rannsóknirnar með ráðum og dáð og
meðal annars aðstoðað við sniglasöfnun. Jens Magn-
ússon heimilislæknir léði mynd sem hann tók af fót-
um barns með sundmannakláða. Katerina Hradkova
og Pavlina Kourilova aðstoðuðu við sýkingartilraunir
í Prag og Ragnheiður Ásta Karlsdóttir aðstoðaði við
athuganir á útbreiðslu sundmannakláða á íslandi.
Rannsóknarsjóður Háskólans hefur í tvígang veitt
styrk til þessara rannsókna. Ónefndur ritrýnir benti á
ýmislegt sem betur mátti fara. Öllum þessum aðilum
er þakkað verðmætt liðsinni.
Heimildir
1. Horak P, Kolarova L, Adema CM. Biology of the schistosome
genus Trichobilharzia. Advances of Parasitology 2002; 52 (in
press).
2. Blair D, Islam K. The life-cycle and morphology of Tricho-
bilharzia australis n. sp. (Digenea: Schistosomatidae) from the
nasal blood vessels of the black duck (Anas superciliosa) in
Australia, with a review of the genus Trichobilharzia. Syste-
matic Parasitology 1983; 5: 89-117.
3. Horak P, Kolarova L. Zerkarien-Dermatitis in Mitteleuropa -
Uberblick und aktuelle Probleme. Mitt Österr Ges Tropen-
med. Parasitol 1997; 19: 59-64.
4. Horak P, Dvorak J, Kolarova L. Trichobilharzia regenti n. sp.
(Schistosomatidae, Bilharziellinae), a new nasal schistosome
from Europe. Parasite 1998; 5: 349-57.
5. Islam KS. Development of Trichobilharzia australis Blair &
Islam, 1983 in the snail, Lymnaea lessoni Deshayes and in an
experimental definitive host, the Muscovy duck. J Helminthol
1986; 60: 301-6.
6. Islam KS. The morphology and life-cycle of Trichobilharzia
arcuata n. sp. (Schistosomatidae: Bilharziellinae) a nasal schis-
tosome of water whistle ducks (Dendrocygna arcuata) in
Australia. Systematic Parasitology 1986; 8:117-28.
7. Skímisson K, Magnússon J, Kristjánsdóttir Þ, Kolarova L.
Sundmannakláði staðfestur á íslandi. Læknablaðið 1999; 84
(Fylgirit 37): 59.
Læknablaðið 2002/88 743