Læknablaðið - 15.01.2003, Síða 25

FRÆÐIGREINAR / ÚTGJÖLD VEGNA HEILBRIGÐISÞJÓNUSTU
Bein útgjöld íslenskra heimila
vegna heilbrigðisþjónustu
Rúnar
Vilhjálmsson'
Guðrún V.
Sigurðardóttir2
'Hjúkrunarfræðideild Háskóla
íslands og 2Félagsvísindadeild
Háskóla íslands.
Fyrirspumir og bréfaskipti:
Rúnar Vilhjálmsson,
Háskóla íslands, Eirbergi,
Eiríksgötu 34,101 Reykjavík.
runarv@hi.is
Lykilorð: bein útgjöld vegna
heilbrigðisþjónustu, þjónustu-
notkun, aðgengi að þjónustu.
Ágrip
Tilgangur: A undanförnum árum hefur kostnaður
vegna heilbrigðisþjónustu farið hækkandi í löndum
Vestur-Evrópu og Norður-Ameríku um leið og kostn-
aðarhlutdeild sjúklinga hefur aukist. Þróunin á íslandi
er með svipuðum hætti. Aðgengi og kostnaður eru
tengdir þættir og kostnaður heimila bitnar oft á notk-
un heilbrigðisþjónustunnar. Markmið þessarar rann-
sóknar var að kanna hvort ákveðnir hópar samfélags-
ins verðu hærri upphæðum til heilbrigðisþjónustu og
hefðu hlutfallslega meiri kostnaðarbyrði en aðrir.
Efniviður og aðferðir: Rannsókn þessi byggir á gögn-
um úr könnuninni Heilbrigði og lífskjör Islendinga.
Tekið var tilviljunarúrtak 18-75 ára einstaklinga úr
þjóðskrá. Svarendur voru 1924 talsins og heimtur
69%. Meðalkostnaður heimila vegna heilbrigðisþjón-
ustu í krónum og hlutfall þjónustukostnaðar af heim-
ilistekjum voru borin saman milli þjóðfélagshópa.
Niðurstöður: Stærstu heilbrigðisútgjaldaliðir heimil-
anna voru tannlæknisþjónusta, lyf, tæki og lyfjabúð-
arvörur, og læknisþjónusta (í þessari röð). Mestan
krónutölukostnað heimila vegna heilbrigðismála var
að finna hjá fólki á miðjum aldri (45-54 ára), giftum
og sambúðarfólki, foreldrum ungra barna, stórum
heimilum, fólki í fullu starfi, og fólki með háskóla-
menntun og háar tekjur. Þegar aftur á móti var litið til
kostnaðarbyrði í hlutfalli við heimilistekjur skáru
konur, eldra fólk (55 ára og eldri) og yngra fólk (18-
24 ára), fólk utan vinnumarkaðar, atvinnulausir og
lágtekjufólk sig úr.
Ályktun: Verulegur munur er á beinum útgjöldum
vegna heilbrigðisþjónustu eftir þjóðfélagshópum. Færa
má gild rök fyrir því að útgjöld sjúklinga í íslenska
heilbrigðiskerfinu séu þegar komin á varasamt stig og
farin að bitna á aðgengi að heilbrigðisþjónustunni.
Inngangur
Kostnaður vegna heilbrigðisþjónustu á Vesturlönd-
um jókst jafnt og þétt á síðari hluta 20. aldar, hvort
sem miðað er við almennar verðlagsbreytingar, kostn-
að á mann á föstu verðlagi eða hlutfall kostnaðar af
landsframleiðslu (1). Á íslandi hefur þróunin verið
með svipuðum hætti (1). Ástæður þessarar þróunar
eru ýmsar, meðal annars þátttaka hins opinbera í fjár-
mögnun heilbrigðisþjónustunnar, lög og reglur um
þjónustugæði og aðgang að þjónustu, auknar kröfur
almennings til heilbrigðiskerfisins um lækningu,
hjúkrun og endurhæfingu, hækkað tæknistig og aukin
ENGLISH SUMMARY
Vilhjálmsson R, Sigurðardóttir GV
Out-of-pocket health care costs among population
groups in lceland
Læknablaðið 2003; 89: 25-31
Objective: Totai health expenditures, and out-of-pocket
health care costs have increased in recent years in
Western Europe and North America. Developments in
lceland appear to be similar. Access and cost are closely
related and direct household health care costs often
reduce subsequent use of services. The purpose of the
study was to consider whether certain population groups
spent more on health care than others both in absolute
terms and as percentage of household income.
Material and methods: The study is based on a national
health survey titled Health and Living Conditions in
lceland. A random sample of 18-75 year olds was drawn
from the National Register, and the response rate was
69% (1924 respondents). Average household out-of-
pocket health care costs (in krónur) and out-of-pocket
household costs as percentage of household income were
compared between sociodemographic groups.
Results: The largest health care expenditure items were
dental care, drugs, other drug store items and equipment,
and physician care (in this order). The middle aged (45-54),
married/cohabiting, parents, large households, full-time
employed, and people with high education and income,
had the greatest household out-of-pocket costs in abso-
lute terms. However, when considering costs as percen-
tage of household income, women, older individuals (age
55 and older) and the young (age 18-24), the non-employ-
ed and unemployed, and low income people were on top.
Conclusions: Household out-of-pocket health care costs
differ substantially between sociodemographic groups in
lceland. It can be argued and empirically substantiated
that out-of-pocket health care costs in lceland are already
at a risky level, affecting access of individuals and groups
to health services.
Key words: out-of-pocket health care costs, use of
services, access to care.
Correspondence: Rúnar Vilhjálmsson, runarv@hi.is
sérfræðiþjónusta (2). Á síðustu árum má þó sjá að
hægt hefur á kostnaðaraukningu heilbrigðiskerfa
OECD-ríkjanna og í sumum ríkjum hefur hlutfall heil-
brigðisútgjalda af landsframleiðslu staðið í stað, eða
lækkað verulega, svo sem í Svíþjóð og Finnlandi (1).
Samhliða framangreindri þróun hefur hlutur hins
opinbera í heilbrigðisútgjöldum OECD-ríkjanna far-
Læknablaðið 2003/89 25