Læknablaðið - 15.01.2003, Síða 26

FRÆÐIGREINAR / ÚTGJÖLD VEGNA HEILBRIGÐISÞJÓNUSTU
ið vaxandi á undanförnum áratugum, þó dregið hafi
úr vexti opinberra útgjalda síðustu árin (1). Vaxandi
hlutur heilbrigðisútgjalda í heildarútgjöldum hins op-
inbera innan OECD var (og er sums staðar enn) mik-
ilvæg ástæða þráláts fjárhagsvanda ríkis og sveitar-
félaga sem brugðist hefur verið við með ýmsum að-
gerðum, svo sem auknu almennu aðhaldi í fjárveit-
ingum til stofnana, takmörkun á framboði þjónustu
(til dæmis rekstri biðlista), og síðast en ekki síst með
því að auka beina þátttöku sjúklinga (almennings) í
kostnaði heilbrigðisþj ónustunnar.
Heilbrigðiskerfi Vestur-Evrópu, hvort sem um er
að ræða svokölluð félagsleg kerfi (socialized health
system) eða skyldutryggingakerfi (decentralized
national health system), byggja á því meginmarkmiði
að þegnarnir hafi jafnan og greiðan aðgang að þjón-
ustunni (3). í 1. grein laga um heilbrigðisþjónustu á
íslandi frá 1990 stendur meðal annars að „allir lands-
menn skuli eiga kost á fullkomnustu heilbrigðisþjón-
ustu sem á hveijum tíma eru tök á að veita til verndar
andlegri, líkamlegri og félagslegri heilbrigði“ (4).
Samstaða er um það hér á landi að heilbrigðisþjón-
ustan sé að mestu leyti kostuð af almannafé og bein
útgjöld fólks megi ekki verða það mikil að það komi
í veg fyrir að fólk leiti sér þeirrar þjónustu sem það
þarfnast (5).
Samkvæmt núgildandi reglum um greiðslur sjúk-
linga fyrir læknisþjónustu og heilsugæslu frá 1. febrú-
ar 2002 eru almenn komugjöld sjúklinga vegna heim-
sókna til sérfræðinga 1600 krónur + 40% umfram-
kostnaðar, og almenn komugjöld á heilsugæslustöðv-
ar og til heimilislækna eru 400 krónur (lífeyrisþegar
og börn bera lægri komugjöld). Sjúklingar sem safna
upp komugjöldum frá upphafi árs geta fengið útgefin
sérstök afsláttarkort sem lækka gjöld fyrir hverja
komu út árið. Þann 1. júlí 2001 hækkuðu stjómvöld
almenn mörk til útgáfu afsláttarkortanna úr 12.000
krónum í 18.000 krónur (mörkin fyrir lífeyrisþega eru
4500 krónur og börn undir 18 ára 6000 krónur) (6,7).
Loks er að nefna að árið 1999 settu stjórnvöld 6000
króna almennt þak á gjald sjúklings fyrir hverja
komu til læknis (áður höfðu ekki gilt sérstakar reglur
um hámarksgreiðslur). Pann 1. júlí 2000 hækkuðu
stjórnvöld síðan þakið í 18.000 krónur (7). Rétt er að
hafa í huga að gjöld sjúklinga vegna sérfræðingsheim-
sókna ráðast að miklu leyti af áðurnefndum „um-
framkostnaði“, en hann hefur hækkað verulega á
undanförnum árum vegna hækkana á umsömdu ein-
ingarverði fyrir þjónustu sérfræðinga.
Þátttaka sjúkratrygginga í lyfjakostnaði sjúklinga
miðast við fjórflokkun lyfja: *-merkt lyf (til dæmis
sykursýki- og krabbameinslyf, og sterk geðlyf) sem
sjúkratryggingar greiða að fullu, B-merkt lyf (til
dæmis asmalyf, hjarta- og æðasjúkdómalyf, og geð-
deyfðarlyf) þar sem sjúklingar greiða nú fyrstu 1700
krónurnar, auk 65% af umframkostnaði (en þó ekki
meira en 3400 krónur), E-merkt lyf (til dæmis floga-
veikilyf, þvagfæralyf og augnlyf) þar sem sjúklingar
greiða nú fyrstu 1700 krónurnar auk 80% af umfram-
kostnaði (en þó ekki meira en 4950 krónur), og 0-
merkt lyf (til dæmis vítamín, sýkla- og sveppalyf, al-
geng verkjalyf, svefnlyf og róandi lyf) sem sjúklingar
greiða að fullu (8). Heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytið breytir í sífellu reglum um greiðsluflokk-
un lyfja, og fastagjald, greiðsluþak, og hlutfallskostn-
að sjúklings (í B- og E-flokki). Almennt stefna þessar
breytingar í átt til aukinnar hlutdeildar sjúklinga í
lyfjakostnaði. Rétt er þó að geta þess að sjúklingar
sem taka lífsnauðsynleg lyf, taka lyf að staðaldri, eða
taka mörg lyf samtímis, geta fengið útgefin tímabund-
in, endumýjanleg lyfjaskírteini sem lækka lyfjakostn-
að þeirra (8).
Sjúkratryggingar taka þátt í kostnaði við almenn-
ar tannlækningar bama undir 18 ára, sem og tannlækn-
ingar elli- og örorkulífeyrisþega. Aðrir fullorðnir em al-
mennt ekki tryggðir fyrir tannlækniskostnaði og þurfa
að greiða hann að fullu nema um sé að ræða tannað-
gerðir vegna fæðingargalla, slysa og sjúkdóma (9).
Þá greiða sjúkratryggingar 75% af þjálfunarkostn-
aði barna og lífeyrisþega fyrstu 15 skiptin á ári, en
eftir það allan þjálfunarkostnað út árið gegn framvís-
un sérstaks skírteinis. Sjúkratryggingar greiða einnig
50% af þjálfunarkostnaði annarra fullorðinna fyrstu
24 skiptin á ári, en eftir það 75% þjálfunarkostnaðar
vegna annarra skipta út árið gegn framvísun skír-
teinis (10).
Loks er að nefna að sjúklingar sem orðið hafa
fyrir miklum útgjöldum vegna læknishjálpar, lyfja og
þjálfunar geta átt rétt á endurgreiðslu samanlagðs
kostnaðar að hluta. Er þá miðað við að þessi útgjöld
fjölskyldu nemi yfir 0,7% af fjölskyldutekjum. Sjúkra-
tryggingar endurgreiða 60-90% af þeim útgjöldum fjöl-
skyldna sem eru umfram 0,7% af fjölskyldutekjum
og er endurgreiðslan hærri í lægri tekjuhópunum. Þó
er ekkert endurgreitt í fjölskyldum sem hafa tekjur
yfir 3530 þúsund (7).
Undanfarin ár hafa bein útgjöld íslendinga vegna
heilbrigðisþjónustu aukist jafnt og þétt. Samkvæmt
tölum frá Þjóðhagsstofnun vörðu heimilin 2,1 millj-
arði, eða sem svarar 1,0% af vergri landsframleiðslu,
til heilbrigðisþjónustu árið 1987, en árið 2000 var þessi
tala komin í 10,7 milljarða, eða sem svarar 1,6% af
vergri landsframleiðslu (11). Þegar nánar er rýnt í
samsetningu kostnaðar íslenskra heimila vegna heil-
brigðismála fyrir árið 2000 sést að stærsti útgjaldalið-
urinn er tannlæknakostnaður (3,5 milljarðar eða
33,0%), þá kemur lyfjakostnaður (3,2 milljarðar eða
29,6%) og í þriðja sæti eru komugjöld vegna Iæknis-
þjónustu (2,4 milljarðar eða 22,0%) (11).
Utlagður kostnaður einstaklinga vegna heilbrigð-
isþjónustu getur haft veruleg áhrif á áframhaldandi
notkun þjónustu. Erlendar rannsóknir benda til að
aukin kostnaðarhlutdeild sjúklinga og lakari trygg-
ingastaða fækki læknaheimsóknum og spítalainnlögn-
26 Læknablaðið 2003/89