Læknablaðið - 15.01.2003, Blaðsíða 69

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐAPISTILL
1 5 1
Læknablaðið
Hannes Petersen (Lbl 2002; 88: 183) og Tómas
Guðbjartsson (Lbl 2002; 88: 471) birtu hófsamar og
málefnalegar ritstjórnargreinar sem lýsa áhyggjunt
þeirra af framtíð Læknablaðsins sem vísindarits. Bæði
þeir og blaðið eiga betra skilið en hvatskeytlega at-
hugasemd Sigurbjörns Sveinssonar í þættinum Af
sjónarhóli stjórnar LÍ (Lbl 2002; 88: 579); Áhugi
okkar á íslenskri tungu og menningu, nýyrðasmíð og
fleiru af því tagi má ekki ganga af Lœknablaðinu
dauðu. Örn Bjarnason tók svo upp hanskann fyrir ís-
lenskustefnu Læknablaðsins (Lbl 2002; 88:887) og er
ekki miklu við það að bæta. Nokkrar athugasemdir
má þó gera frá sjónarhóli pistiahöfundar.
íslenska eda ekki!
Margoft hefur komið fram að það er stefna Lækna-
blaðsins að birtar greinar séu á góðu íslensku máli,
nteð öðrum orðum að íslenskað sé allt sem íslenskað
verður. Þessi eindregna stefna hefur að mati undirrit-
aðs haft æskileg og hvetjandi áhrif á þróun hins ís-
lenska læknamáls. Stefnan leyfir starfsmönnum
blaðsins þó ekki annað en að sýna fulla háttvísi í sam-
skiptum sínum við greinarhöfunda þegar settar eru
fram tillögur um endurbætur. Sömuleiðis er engin
ástæða til að forðast að birta erlent fræðiheiti í sviga
þegar notað er íslenskt íðorð eða heiti sem ekki er
læknum tamt.
Undirritaður þykist hafa veitt því athygli að ís-
lenskustefna Læknablaðsins hefur smitað yfir í ýmis-
legt annað efni sem læknar láta frá sér fara. Þannig
eru fyrirlestrar og fræðsluefni nú almennt á betra
máli en var fyrir 20 árum. Sömuleiðis er áberandi hvað
meira er af íslenskum heitum á glærum og myndum
sem læknar nota um leið og þeir flytja fræðileg erindi
og fyrirlestra. Enn heyrast að vísu kvartanir um að
læknar tali við sjúklinga sína á latínuskotnu fræði-
máli. Ef marka má lesendabréf og frásagnir pistlahöf-
unda dagblaðanna, er þetta mest áberandi á stofugangi
á stóru stofnununum. Læknum til afsökunar má segja
að þar er ýmislegt sagt sem ekki er sjúklingum ætlað.
Útskýringar og orð lækna sem beint eru ætluð sjúk-
lingum þeirra eiga þó að sjálfsögðu að vera á máli
sem þeir síðarnefndu eiga kost á að skilja.
Orðanefndin
Orðanefnd læknafélaganna og einstakir meðlimir
hennar hafa unnið mikið starf frá því ákveðið var að
hefja söfnun og útgáfu læknisfræðilegra íðorða árið
1977. Orðanefndin var þó ekki formlega stofnuð fyrr
en árið 1983. Skipuleg vinna við íðorðasafn lækna
stóð yfir í tíu ár, eða frá 1979 til 1989 er síðasta hefti
safnsins kom út. Strax var þá hafist handa við að þýða
hin alþjóðlegu heiti, Nomina anatomica, Nomina
embryologica og Nomina histologica, sem komu út í
þremur myndarlegum bókum, Líffæraheiti, Fóstur-
fræðiheiti og Vefjafræðiheiti, á vegum Orðabókar-
sjóðs læknafélaganna árið 1995. Að því loknu var
gerður samningur við Heilbrigðisráðuneytið og tekin
fyrir þýðing á Alþjóðlegu sjúkdómaflokkuninni, ICD-
10. Því verkefni tókst að ljúka á einu ári með mikilli
vinnu nefndarmanna og aðstoð lækna í mörgum sér-
greinum. Þýðingin kom út í stórri bók árið 1996. Að
öllum þessum verkefnum loknum kenndi þreytu meðal
nefndarmanna og flestir voru fegnir að gefa öðrum
hugðarefnum tíma sinn. Undanfarin ár hefur orða-
nefndin því lítið starfað og jafnvel er ekki ljóst hvaða
læknar teljast meðlimir hennar. Nú er hins vegar
komin fram ákveðin hugmynd að rafrænni útgáfu íð-
orðasafnsins og til þess að hún geti orðið að veruleika
verður að endurlífga nefndina og endurskoða allt
safnið í skilgreindum áföngum.
Pistlarnir
Regluleg ritun íðorðapistla hófst árið 1990 að undir-
lagi Arnar Bjarnasonar, þáverandi formanns orða-
nefndar og ábyrgðarmanns Læknablaðsins. Frá upp-
hafi var ljóst að undirritaður skrifaði sem einstakling-
ur, birti sínar eigin skoðanir og hefði frjálst val um
efni og efnistök. Á fyrstu árunum var þó stundum
birt efni frá nefndinni, ýmist niðurstöður eftir um-
fjöllun um ákveðin efni eða beiðni um tillögur að úr-
lausnum vegna þeirra viðfangsefna nefndarinnar sem
voru í vinnslu. Ritstjórn Læknablaðsins hefur fram til
þessa veitt skrifunum fullt brautargengi og gert sér
grein fyrir því að pistlarnir eru hvorki fagurbók-
menntir né vísindagreinar. Undirritaður hefur þó
leitast við að beita fræðilegum vinnubrögðum með
því að tilgreina heimildir þegar við á og með því að
tilgreina uppruna hinna erlendu orða og útskýra ræki-
lega merkingu orða og orðhluta.
Aðalmarkmiðið hefur ávallt verið að halda um-
ræðu um íslensk læknisfræðiheiti lifandi. Það er bjarg-
föst skoðun undirritaðs að læknar eigi að geta talað
og ritað á íslensku um fræðigrein sína. Því þarf stöð-
ugt að vinna að íslenskun erlendra heita í þeim til-
gangi að hafa til taks nothæf íslensk fræðiheiti. Læknis-
fræðin og tengdar greinar eru botnlausar uppsprettur
nýrra hugmynda og nýrrar þekkingar, sem tjá þarf í
skiljanlegum orðum. Fræðimálið verður því að vera í
stöðugri þróun, bæði hvað varðar heitin sjálf og
einnig skilgreiningar hugtaka. Sent betur fer hefur
fjöldi lækna og annarra heilbrigðisstarfsmanna tekið
þátt í þessu starfi með því að senda undirrituðum til-
lögur að verkefnum og hugmyndir að úrlausnum.
Skulu þeim öllum færðar bestu þakkir fyrir.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali.is
Læknablaðið 2003/89 69