Læknablaðið - 15.02.2003, Qupperneq 11

RITST JÚRIUARGREIIUAR
Ohamingjusamir læknar
Á nýafstöðnum læknadögum var einn eftirmiðdagur
tileinkaður streitu og vanlíðan lækna í starfi sínu. Par
stigu í pontu einn Norðmaður og nokkrir íslands-
menn sem sáu um þennan dagskrárlið. Þau sýndu
ótölulegan fjölda mynda úr tölvuvarpa sem færðu
fundarmönnum heim sanninn um það að læknar eru
upp til hópa óhamingjusöm stétt.
Sjálfur er ég búinn að lifa og hrærast meðal ís-
lenskra lækna um árabil svo að þessar kenningar
ræðumanna komu mér á engan hátt á óvart. Ég hef
hlustað á dómsdagsræður kolleganna við morgun- og
hádegisverðarborð Landspítala, Borgarspítala og
Landakots þar sem menn viðra frjálslega eigin ófull-
nægju með tilheyrandi stóryrðum. Eftir að hafa hlust-
að af stakri athygli á þessar ræður í yfir 20 ár hef ég
komist að þeirri niðurstöðu að íslenskir læknar telji
sig vanmetna, þeir fái ekki nægilega greitt fyrir vinnu
sína sem er alltof mikil og krefjandi og síðast en ekki
síst að hjúkrunarfræðingar séu hægt og bítandi að
leggja undir sig heilbrigðiskerfið. í nýlegri könnun
sem landlæknisembættið gerði á viðhorfi starfsmanna
Landspítala - háskólasjúkrahúss (LSH) til starfs síns,
spítalans og sameiningar kom þetta berlega í Ijós; ís-
lenskir spítalalæknar á LSH voru bæði óhamingju-
samir og beiskir menn sem hafa hvorki nægilega mikil
áhrif á stefnu sjúkrahússins né heldur eru nógsamlega
upplýstir um stefnu þess.
Ég hef velt þessum dapurlegu staðreyndum fyrir
mér lengi og komist að raun um að kannski sé eitt-
hvað brogað við sjálfsímynd íslenskra lækna. Þegar
menn halla sér yfir vatnsflötinn að hætti Narcissusar
og verða ástfangnir af eigin spegilmynd virðist hún
vera sorglega óraunhæf. Margir sjá sjálfa sig í hlut-
verki gamalla grískra eða nútímalegra amerískra
hetjulækna sem bjarga mannslífum á bæði borð og
hljóta að launum virðingu og ást þjóðar sinnar. Þessi
mynd er fjarri öllum veruleika og allir læknar verða
að sætta sig við að starfið er oft á tíðum hversdagslegt
og stundum líður óratími án þess að menn vinni nein
þau afrek sem uppi munu verða meðan land byggist.
Á sama tíma hafa væntingarnar til læknisfræðinn-
ar aukist til muna. Vísindin eiga að geta skapað nýtt
líf og trúin á þau ógna hefðbundnum trúarbrögðum
mannkynsins. Guð hefur fundið sér verðugan keppi-
naut í nútímavísindamönnum sem hafa lokið upp og
upplýst ýmsa leyndardóma tilverunnar. Mannkyninu
hefur tekist að beisla ótrúlega orku í eigin þágu, bæði
til góðs og ills, og er nú fært um að tortíma sjálfu sér
margsinnis með kjarnorkuvopnum. Lífið er skyndi-
lega orðið svo fyrirsjáanlegt að gömul trú á forlög eða
æðri forsjá hefur farið halloka.
Læknar hafa orðið að aðlaga sig auknum kröfum
á raunvísindin og þeir hafa tekið að sér hlutverk al-
mættisins í hugum margra skjólstæðinga sinna.
Margir fyllast þó vanmetakennd gagnvart þessum
kröfum og telja sig ekki geta staðið undir þeim. Þá er
gripið til gamalkunnra afsakana þar sem öðrum er
kennt um eigið getuleysi.
I frægri sögu eftir Kafka er maður nokkur búsett-
ur í dalverpi. Bæði hann og allir nágrannar hans
harma mjög eigið varnar- og magnleysi í lífsbarátt-
unni og kenna „þeim þarna uppi“ um allt saman. Það
eru þeir sem stjórna og ráðskast með líf og hamingju
undirsáta sinna og draga úr þeim allt þrek. Þessi ótta-
blandna virðing gagnvart „þeim þarna uppi“ lamar
fólkið og gerir það ófært um að skapa sér mannsæm-
andi líf. Smám saman skynjar lesandinn að það er
enginn þarna uppi heldur er um að ræða hugarfóstur
og ímyndun fólksins sem það notar til að viðhalda
eigin óhamingju og getuleysi.
Þegar landlæknisembættið birti áðurnefnda könn-
un sína rifjaðist þessi saga upp fyrir mér; nú eru það
spítalastjórnin og sameiningin sem hafa tekið á sig
hlutverk „þeirra þarna uppi“ sem standa í vegi fyrir
því að íslenskir læknar fái notið sín.
I þessu samhengi má minna á nauðsyn þess að átta
sig á eigin takmörkunum og gera raunhæfar vænting-
ar og kröfur til sjálfs sín.
I lokaerindinu í téðri umræðu á Læknadögum
setti ég fram í gamni og alvöru sjö tiltölulega einföld
skref sem gert gætu íslenska lækna hamingjusama ef
þeir áttuðu sig á:
1. að lífið er samkeppni þar sem sá besti þarf ekki
endilega að vinna.
2. að lífið utan læknisfræðinnar er bæði skemmti-
legt og ótrúlega spennandi.
3. að læknar vita aldrei allt.
4. að stjórnmálamenn og blaðamenn segja ekki
alltaf satt.
5. að dauðinn er bandamaður læknisins en ekki
andstæðingur hans.
6. eigin takmörkunum; læknar hafa aldrei öll
svörin.
7. spekinni í orðum Bobs Dylan þegar hann segir
að peningar tali ekki heldur blóti. (Money does
not talk, it swears.)
Þessi hollráðalisti gæti verið endalaus en mestu
skiptir kannski að hætta þessu endalausa væli um „þá
þarna uppi“, óhóflegan vinnutíma, lélegt kaup og
vaxandi völd hjúkrunarfræðinga; en fara þess í stað
að axla ábyrgð á eigin hamingju og vellíðan.
Óttar
Guðmundsson
Höfundur er geðlæknir og
yfirlæknir á vímuefnadeild
geðsviðs Landspítala
háskólasjúkrahúss.
Læknablaðið 2003/89 103