Læknablaðið - 15.05.2003, Blaðsíða 19

FRÆÐIGREINAR / AFSLÁTTARKORT
Umræða
Utgáfa afsláttarkorta er mikilvægur liður í viðleitni
stjórnvalda til að halda niðri og jafna útlagðan kostn-
að sjúklinga vegna læknisþjónustu og auðvelda að-
gengi að þjónustu óháð félags- eða efnahagslegri
stöðu (2-4). Rannsóknin leiðir í ljós talsverðan mun á
komugjöldum og rétti til afsláttarkorts milli þjóðfé-
lagshópa. Mest var um að komugjöld væru yfir við-
miðunarmörkum afsláttarkorts hjá eldra fólki og
ekkjufólki, enda viðmiðunarmörk almennt lægri hjá
þeim en öðrum fullorðnum og læknaheimsóknir
fleiri. Pá var meira um að komugjöld væru yfir mörk-
unum hjá þeim sem ekki annast ung börn, eru á
minni heimilum, eru ekki á vinnumarkaði, eða búa á
höfuðborgarsvæðinu. Afsláttarkortið kemst illa til
skila eins og sést á því að einungis 45,7% þeirra sem
rétt áttu á kortinu höfðu það undir höndum. Van-
höldin voru mest meðal yngra fólks (<35 ára), for-
eldra ungra barna, einstaklinga á stærri heimilum,
einstaklinga í fullu starfi, og einstaklinga með meiri
menntun og tekjur. Þessar niðurstöður eru í samræmi
við þá staðreynd að endurgreiðslur Tryggingastofn-
unar vegna afsláttarkorta námu einungis 75 milljón-
um á árinu 2001, eða 8 milljónum króna lægri upp-
hæð en árið 1998, þrátt fyrir hækkanir á komugjöld-
um sjúklinga á tímabilinu (6,15). Misbrestur á notk-
un afsláttarkorts er áhyggjuefni þar eð kostnaður
sjúklinga hérlendis vegna heilbrigðisþjónustu er orð-
inn verulegur (20), kostnaður er önnur algengasta
ástæðan sem íslendingar nefna fyrir frestun á læknis-
heimsókn (12) og þeir sem ekki hafa afsláttarkort
undir höndum fresta frekar för til læknis en aðrir
(16). Það er þó dálítil bót í máli að afsláttarkortið
skilar sér til meirihluta eldra fólks og tekjulágra sem
rétt eiga á því.
Eins og áður var greint frá geta sjúklingar fengið
afturvirka endurgreiðslu frá Tryggingastofnun á sam-
anlögðum komugjöldum sínum umfram viðmiðunar-
mörk, þótt þeir hafi ekki útvegað sér afsláttarkort.
Gera má þá athugasemd við þessa ráðstöfun að end-
urgreiðslan nemur aðeins 2/3 af endurgreiðslu sam-
kvæmt afsláttarkorti (14). Sanngjarnt og eðlilegt má
telja að endurgreiðsla komugjalda sé með sama hætti
gagnvart öllum sem sannarlega hafa safnað upp
komugjöldum umfram viðmiðunarmörk. Með nú-
verandi fyrirkomulagi stenst ekki að viðmiðunar-
mörkin - áður 12.000 krónur, nú 18.000 krónur - séu
„hámarksupphæð án afsláttar“, eins og heilbrigðis-
yfirvöld sjálf orða það. Þá má benda á að viðmiðun-
armörk og gildistími afsláttarkorta miðast við alman-
aksár, en ekki ákveðið tímabil sem kæmi réttlátar
niður. Þannig gæti til dæmis einstaklingur í lok mars
2003 verið með komugjöld á sex mánaða tímabili (frá
október 2002) sem væru langt yfir viðmiðunarmörk-
um, án þess að hafa átt rétt á afsláttarkorti 2002, eða
eiga (enn að minnsta kosti) rétt á korti 2003.
Ástæður fyrir slakri nýtingu afsláttarkorts í íslenska
heilbrigðiskerfinu geta verið ýmsar. Vera kann að ýms-
um sem fara yfir viðmiðunarmörk í komugjöldum
seint á almanaksárinu finnist ekki taka því að útvega
sér kort, því hvert kort er aðeins í gildi út almanaksár-
ið. Þá vegur þungt að heilbrigðisyfirvöld hafa lítið gert
til að kynna sjúklingum kortið og gera það aðgengi-
legt. Lesa má texta um afsláttarkort í 3. kafla Hand-
bókar Tryggingastofnunar sem meðal annars er að
finna á netinu (14) og einnig má lesa setningar um af-
sláttarkort á upplýsingablaði stofnunarinnar um
kostnað sjúklinga vegna læknishjálpar sem liggur
frammi á ýmsum þjónustustöðum, en stopular útgáfur
upplýsingablaðsins úreldast fljótt vegna tíðra breyt-
inga á upphæðum. Bæta má upplýsingaflæðið með sér-
stakri tilkynningu um afsláttarkort á heimasíðum
Tryggingastofnunar og heilbrigðisstofnana, með út-
gáfu sérstaks upplýsingablaðs um afsláttarkort sem
væri endurskoðað eftir þörfum og lægi frammi vítt og
breitt á þjónustustöðum heilbrigðiskerfisins og með
sérstakri kynningu á afsláttarkortinu með reglulegu
millibili í helstu fjölmiðlum. Mestu skiptir þó vafalaust
að sjúklingar hafa mikið fyrir því að fá kortið. Þeir
þurfa að halda saman öllum kvittunum frá upphafi
almanaksársins og þegar tiltekinni upphæð er náð
(sem er nú almennt 18.000 krónur fyrir fullorðna, en
4500 fyrir lífeyrisþega) fæst afsláttarkortið gegn fram-
vísun kvittana í þjónustumiðstöð Tryggingastofnunar
á Laugavegi 114 og hjá umboðsmönnum utan Reykja-
víkur (14). Vandinn er einkum sá að flestum er ókunn-
ugt um hvaða kostnað þeir muni hafa af komugjöldum
á árinu, reikna með þokkalegri heilsu og halda ekki
kvittunum saman. Þetta íyrirkomulag er tæplega
ásættanlegt á tölvuöld. Nær væri að Tryggingastofnun
hefði heimildir til að afla tölvutækra upplýsinga um
uppsöfnuð komugjöld sjúklinga og sendi afsláttarkort
í pósti til viðkomandi þegar viðmiðunarmörkum væri
náð. Að lágmarki ættu sjúklingar að geta fengið greið-
ar upplýsingar frá stofnuninni um uppsöfnuð komu-
gjöld sín og sótt afsláttarkort til hennar þegar þeir eiga
rétt á því. Þá gegna læknar og aðrir heilbrigðisstarfs-
menn nokkru hlutverki í þessu sambandi með því að
spyrja skjólstæðinga sína hvort þeir hafi afsláttarkort
og miðla upplýsingum um kortið til þeirra. Loks væri
ástæða til að beina upplýsingum um afsláttarkortið
sérstaklega að hópum sem kortið nær illa til (þótt
þjónustugjöld þeirra séu yfir viðmiðunarmörkum),
ekki síst unga fólksins í gegnum framhalds- og háskól-
ana, fólks í fullu starfi í gegnum vinnustaðina, og for-
eldra ungra bama í gegnum heilsugæsluna/mæðra- og
ungbamavemdina. Með samstilltu átaki heilbrigðis-
yfirvalda, heilbrigðisstarfsmanna, og jafnvel aðila
vinnumarkaðar og skóla, mætti án vafa stórauka og
jafna útbreiðslu afsláttarkortsins. Um leið myndi gjald
hlutaðeigandi fyrir hveija læknisheimsókn lækka
verulega og aðgengi að þjónustunni ætti þar með að
batna (8-10) (endurgreiðsla eða niðurgreiðsla Trygg-
ingastofnunar ykist að sama skapi).
Læknablaðið 2003/89 391