Læknablaðið - 15.05.2003, Blaðsíða 17

FRÆÐIGREINAR / AFSLÁTTARKORT
haustið 1999, og hinna sem greitt höfðu minna vegna
læknisþjónustu (viðmiðunarmörk afsláttarkorts voru
12.000 krónur hjá fullorðnum almennt, en 3000 krón-
ur hjá lífeyrisþegum).
I rannsókninni voru könnuð tengsl afsláttarkorts
og uppsafnaðra komugjalda við eftirfarandi bak-
grunnsbreytur sem aflað var upplýsinga um í fyrri
könnuninni: Kynferði (karl, kona), aldur (í sex ára-
bilum), hjúskaparstöðu (gift(ur)/í sambúð, í föstu
sambandi/einhleyp(ur), fráskilin(n), ekkja/ekkill),
foreldrastöðu (barn yngra en 5 ára, ekki barn yngra
en 5 ára), fjölda heimilismanna, atvinnustöðu (ekki í
starfi, í hlutastarfi, í fullu starfi), námsstöðu (í skóla,
ekki í skóla), atvinnuleysi (atvinnulaus nú, ekki at-
vinnulaus nú), búsetu (höfuðborgarsvæði, lands-
byggð), menntun (grunnskóla-, gagnfræða-, eða lands-
próf, sérskóla- eða stúdentspróf, háskólastigspróf),
og tekjur (heildarárstekjur einstaklings í krónum árið
1997) (0-1499 þúsund, 1,5-3,2 milljónir, 3,3 milljónir
eða meira).
Við úrvinnslu gagna var notast við tölfræðiforritið
SPSS. Með hjálp krosstaflna (cross-tabulation) voru
könnuð tengsl hárra komugjalda og afsláttarkorta
við bakgrunnsþætti. Marktækni var metin með kí-
kvaðrat prófi.
Niðurstöður
I heild reyndust 19,9% úrtaksins hafa safnað upp
komugjöldum á árinu (1999) sem gáfu rétt á afsláttar-
korti (>12 þúsund krónur fyrir fullorðna og >3 þús-
und krónur fyrir lífeyrisþega). Af þeim sem áttu rétt
á afsláttarkorti voru aðeins 45,7% með kortið. Töflur
I-III sýna nánar hvernig hlutföll komugjalda og af-
sláttarkorts skiptust eftir þjóðfélagshópum.
Tafla I sýnir hlutfall einstaklinga í einstökum hóp-
um sem höfðu safnað upp komugjöldum er gáfu rétt
á afsláttarkorti. Munur kom fram eftir aldri og var
eldra fólk (65 ára og eldra) langoftast yfir viðmiðun-
armörkum afsláttarkorts (45%), en þeir sem voru í
yngstu aldurshópunum (18-34 ára) höfðu lægsta hlut-
fallið. Einnig reyndist munur eftir hjúskaparstöðu,
því einhleypir höfðu sjaldnast komugjöld yfir mörk-
unum, en ekkjufólk langoftast. Þá var meira um að
komugjöld færu yfir mörkin hjá einstaklingum á fá-
mennari heimilum og þeim sem ekki höfðu fyrir ung-
um börnum að sjá. Fólk sem ekki var á vinnumarkaði
var einnig frekar með komugjöld yfir mörkunum en
þeir sem höfðu vinnu. Loks sýnir taflan að komugjöld
höfuðborgarbúa fóru oftar yfir mörkin en landsbyggð-
arfólks.
Tafla II sýnir hlutfall einstaklinga sem höfðu af-
sláttarkort eftir þjóðfélagshópum. Munur reyndist
vera milli aldurshópa og var kortið langalgengast
meðal eldra fólks (65 ára og eldra) (40,4%), en fátíð-
ast meðal yngstu aldurshópanna (18-34). Hvað hjú-
skaparstéttir varðar var afsláttarkortið algengast
Tafla 1. Hlutfall einstaklinga með komugjötd yfir við- miðunarmörkum afstáttarkorts, eftir þjóðfé- lagshópum.
Breyta % rynk
Kynferði
Karl 19,1 147/769
Kona 20,7 158/764
Aldur
18-24 11,7 29/246
25-34 10,7 36/341
35-44 16,5 57/347
45-54 24,2 63/258-
55-64 26,8 49/182
65 og eldri 44,9 71/158
Hjúskaparstaöa
Gift(ur)/sambúð 20,3 217/1071
Einhleyp(ur) 14,9 50/336
Fráskilin(n) 28,8 20/69-
Ekkja/Ekkill 45,3 17/38
Foreldrastaða
Barn < 5 ára 10,8 38/350
Ekki barn < 5 ára 22,7 267/1175'“
Fjöldi heimilismanna
1 28,8 35/121
2 28,6 108/378
3-4 15,3 105/683'"
5 eða fleiri 16,2 57/351
Atvinnustaða
Ekki á vinnumarkaði 38,5 76/197
Hlutastarf 16,9 63/376-
Fullt starf 17,2 165/959
Námsstaða
í skóla 18,0 43/239
Ekki í skóla 19,1 224/1171
Atvinnuleysi
Atvinnulaus nú 25,3 15/59
Ekki atvinnulaus nú 18,0 238/1321
Búseta
Höfuðborgarsvaeðið 21,5 206/956
Landsbyggð 17,2 99/577'
Menntun Grunnskóla-, gagnfræða-
eða landspróf 20,4 78/383
Sérskóla- eöa
stúdentspróf 21,2 174/824
Háskólastigspróf 15,8 44/278
Heildartekjur einstaklings
0-1499 þúsund 20,0 132/658
1,5-3,2 miljónir 17,4 93/534
3,3+ miliónir 15,2 19/127
* p < 0,05; ** p < 0,01; ** p < 0,001; kí-kvaórat próf
meðal ekkjufólks (37,3%), en fátíðast meðal ein-
hleypra (7,1%). Foreldrar ungra barna voru mun
sjaldnar en aðrir með kortið (2,2%). Jafnframt var
minna um kortahald á stærri heimilum. Þá var sam-
band milli afsláttarkorts og atvinnustöðu. Þeir sem
ekki voru á vinnumarkaði voru oftast með kort
(29,9%), en þeir sem voru í fullu starfi sjaldnast
(6,5%). Jafnframt var munur eftir námsstöðu því
skólafólk var síður með afsláttarkort en aðrir (4,6%).
Þá voru atvinnulausir mun frekar með afsláttarkort
en þeir sem ekki voru atvinnulausir (30,4%). Þeir
sem höfðu minnsta menntun voru frekar með afslátt-
arkort en þeir sem meiri menntun höfðu. Loks voru
Læknablaðið 2003/89 389