Læknablaðið - 15.06.2003, Blaðsíða 24

FRÆÐIGREINAR / REYKINGAVENJUR
Figure 5. Age-standar-
dized prevalence ofdaily
smokers aged 35-64 years
in various countries accor-
ding to thefinal riskfactor
survey of the MONICA
Project (1993-1995)'.
'Adapted from (25).
Kannanir Tóbaksvarnanefndar sýna enn fremur
eins og rannsóknir Hjartaverndar að reykingatíðni er
háð menntun, hlutfallslega færri meðal háskóla-
menntaðra reykja en meðal þeirra sem hafa ein-
göngu almenna menntun að baki. Hins vegar virðist
reykingatíðni meðal háskólamenntaðra hafa minnk-
að meira samkvæmt könnun Tóbaksvarnanefndar en
samkvæmt könnun Hjartaverndar. Þannig minnkaði
tíðni daglegra reykinga meðal háskólamenntaðs
fólks á aldrinum 18-69 ára í könnun Tóbaksvarna-
nefndar úr um 32% árið 1985 í um 17% árið 2001 en
samkvæmt könnun Hjartaverndar varð lítil breyting
á þessu tímabili.
í MONICA rannsókn Alþjóðaheilbrigðisstofnun-
arinnar voru reykingavenjur kannaðar þrívegis með-
al þátttökuþjóða. Fyrstu kannanirnar voru gerðar
upp úr 1980 en þeim síðustu lauk um 1995. Á mynd 5
er sýndur hundraðshluti þeirra 35-64 ára sem reykja
sígarettur daglega samkvæmt síðustu könnuninni
1993-1995 (25). Þessi samanburður sýnir að tíðni
reykinga meðal íslenskra karla er með því lægsta sem
gerist hjá þessum þjóðum en tíðni reykinga meðal
kvenna aftur á móti mjög há, var hærri aðeins í Dan-
mörku, Skotlandi og Póllandi. Daglegar sígarettu-
reykingar eru nú algengari meðal kvenna en karla í
öllum aldursflokkum gagnstætt því sem var er rann-
sóknir Hjartaverndar hófust um 1970. í flestum lönd-
um sem tóku þátt í MONICA rannsókninni fóru
reykingar meðal karla minnkandi á því 10 ára tíma-
bili sem rannsóknin stóð yfir en meðal kvenna fóru
reykingar vaxandi í mörgum löndum.
Eins og að framan getur verða nokkrar óhagstæð-
ar breytingar á öðrum áhættuþáttum þegar reyking-
um er hætt. Á það einkum við um líkamsþyngd sem
eykst um nálægt þrjú kíló hjá báðum kynjum. Lítils
háttar hækkun verður einnig á blóðþrýstingi hjá báð-
um kynjum og kólesteróli hjá körlum og blóðsykri
bæði hjá körlum og konum. í MONICA rannsókn-
inni var kannaður þyngdarstuðull (body mass index)
í 42 rannsóknarhópum í 26 löndum með tilliti til
reykingavenja (26). Þeir sem reyktu reglulega höfðu
marktækt lægri þyngdarstuðul í 20 (karlar) og 30
(konur) rannsóknarhópum samanborið við þá sem
aldrei höfðu reykt. í engum rannsóknarhópi var
þyngdarstuðull hærri meðal þeirra sem reyktu en
þeirra sem aldrei höfðu reykt. Fyrrverandi reykinga-
menn höfðu marktækt hærri þyngdarstuðul en þeir
sem höfðu aldrei reykt í 10 rannsóknarhópum karla
en ekki sást slík tilhneiging meðal kvenna.
Tíðni óbeinna reykinga hefur ekki verið könnuð í
hóprannsóknum Hjartavemdar né heldur í MON-
ICA rannsókninni. Hins vegar fór umfangsmikil
rannsókn fram 1990-1994 á þessu í 16 Evrópulöndum
og var ein rannsóknastöðin Reykjavík (27). Meðal
karla og kvenna á aldrinum 20-44 ára í Reykjavík
reyndust 53% vera útsett fyrir óbeinum reykingum,
þar af 23% í heimahúsum, en af þeim sem voru úti-
vinnandi voru 18% útsett fyrir reykingum á vinnu-
stað. Óbeinar reykingar á Islandi vom á þessum tíma
meðal þess mesta í Norður-Evrópu.
Vert er að gefa gaum að ástæðum þess að fólk hætt-
ir að reykja. Verðlagning á tóbaki virðist hafa veruleg
áhrif á neysluna en þessi áhrif hafa farið minnkandi.
Tiltölulega fáir segjast hafa hætt beinlínis að ráði
lækna en ekki er ólíklegt að áhyggjur af heilsuspillandi
áhrifum reykinga eigi rætur að rekja til upplýsinga sem
komnar eru frá heilbrigðisstarfsmönnum.
Ástæða er til að rannsaka nánar hveijar eru hinar
ýmsu ótilgreindu ástæður þess að menn hætta reyking-
um því slíkar upplýsingar gætu komið að gagni í for-
vömum. Reynslan á Islandi síðastliðin 30 ár bendir
vissulega til þess að fræðsla um skaðsemi reykinga og
verðlagning tóbaks skili sér í tóbaksvömum. Umhugs-
unarefni er að þessi boðskapur virðist síður ná til
kvenna.
Enn þá reykir um þriðjungur miðaldra fólks á ís-
landi og því full ástæða til að herða róðurinn í tóbaks-
vörnum á Islandi.
Þakkir
Höfundar vilja færa þátttakendum í hóprannsóknum
Hjartaverndar, starfsfólki Rannsóknarstöðvar Hjarta-
verndar og fjölmörgum samstarfsaðilum bestu þakk-
ir fyrir öflun gagna fyrir þessar rannsóknir. Maríu
Henley er þökkuð aðstoð við ritvinnslu og frágang
greinarinnar til birtingar og Kristínu Rögnu Gunn-
arsdóttur fyrir gerð mynda.
496 Læknablaðið 2003/89