Læknablaðið - 15.06.2003, Blaðsíða 36

FRÆÐIGREINAR / UNGLINGAR ( VANDA
Arnar Arnarsonar (1) á þeim unglingum sem dvöldu
í athvarfinu fyrstu tíu starfsár þess.
Hlutverk neyðarathvarfs Rauðakrosshússins er
að veita unglingum í neyð eins konar fyrstu hjálp
með grundvallarmarkmið Rauðakrossins um mann-
úð og hlutleysi að leiðarljósi (2). Athvarfið er opið
allan sólarhringinn árið um kring og ungmenni þurfa
ekki að gera boð á undan sér. Forvarnarmarkmið
Rauðakrosshússins er að veita ungmennunum húsa-
skjól, fæði, stuðning og ráðgjöf áður en í óefni er
komið. Þær upplýsingar sem skráðar eru um ung-
menni sem gista í Rauðakrosshúsinu skipta miklu
máli þegar fjallað er um málefni unglinga og fjöl-
skyldna á íslandi, ekki síst til samanburðar við skýrsl-
ur og rannsóknir á opinberum gögnum um þennan
málaflokk.
í flestum rannsóknum er heimanfarinn unglingur
skilgreindur sem 10-17 ára unglingur sem hefur verið
að heiman eina nótt eða lengur án samþykkis for-
ráðamanna (3, 4). Þessi skilgreining nær ekki til
þeirra ungmenna sem er vísað að heiman, eru heim-
anrekin, en margir vilja gera þar greinarmun. Sam-
kvæmt þeim fara unglingar að heiman vegna djúp-
stæðra deilna við foreldra og slakra félagslegra
tengsla en heimanreknir fara ekki að eigin frum-
kvæði heldur vegna hvatningar eða þrýstings for-
ráðamanna (3). Talið er að 30 til 60% unglinga sem
fara að heiman geri það fyrir orð forráðamanna en
ekki að eigin frumkvæði (5).
Samkvæmt skýrslu Mannfjöldastofnunar Samein-
uðu þjóðanna frá 1991 (5) hlaupast milli 4 og 10 af
hundraði bandarískra ungmenna einhvern tíma að
heiman. Af þeim gerir innan við helmingur fleiri en
eina tilraun og um 75% snýr heim innan viku. í
fjórðu útgáfu greiningarkerfis amerísku geðlækna-
samtakanna (DSM IV) (6) er endurtekið brotthlaup
eða endanlegt í fyrstu tilraun talið uppfylla skilmerki
fyrir truflun á félagslegu atferli.
Rannsóknir benda ekki til að um afmarkaðan or-
sakaþátt sé að ræða hjá brotthlaupnum í samanburði
við þá sem ekki fara að heiman, heldur virðist vera
víxlverkun ýmissa þátta, svo sem slakra tilfinninga-
tengsla í fjölskyldu, vandamála í skóla, afbrigðilegrar
hegðunar og neikvæðra tilfinninga.
Ýmsir hafa bent á hversu hátt hlutfall heimanfar-
inna kemur frá einstæðu foreldri eða úr stjúpfjöl-
skyldu (1,2,7). Heimanreknir koma frekar en heim-
anfarnir úr slíku fjölskylduumhverfi (7) og togstreita
og rifrildi virðast algengari á heimilum þeirra sem
reknir eru að heiman en hinna sem fara að eigin
frumkvæði (3).
Ýmsar rannsóknir hafa sýnt að líklegra er að
heimanfarinn unglingur hafi verið beittur líkamlegu
eða kynferðislegu ofbeldi á heimili sínu en unglingur
sem dvelur í föðurhúsum (8,9). Flótti er yfirleitt eðli-
legt viðbragð við ógn í umhverfi og ætti að auka af-
komulíkur viðkomandi. Svo er ekki hér samkvæmt
rannsókn (10) sem bendir til að unglingur sem flýr
ofbeldi á heimili og heldur að mestu til á götunni er
líklegri en aðrir heimanfarnir til að verða fórnarlamb
líkamlegs og kynferðislegs ofbeldis þar.
Vandamál í skóla virðast algengari meðal heiman-
farinna en þeirra sem heima búa (11,12). I rannsókn
á 123 skjólstæðingum athvarfs í Kanada (11) kom
fram að um 52% áttu við lestrarörðugleika að etja og
28,5% voru undir mörkum í skrift og stærðfræði mið-
að við aldur.
Neysla vímugjafa og fíkniefna virðist samkvæmt
rannsóknum (13,14) algengari meðal heimanfarinna
unglinga en unglinga almennt. Hegðunar- og geð-
brigðaraskanir virðast einnig algengari meðal þeirra
sem fara að heiman en hinna og þeir þjást frekar af
þunglyndi og sjálfsvígshugmyndum sem tengjast
slakri sjálfsmynd (12,14).
Eins og í fyrri rannsókn (1) var unglingum sem
gistu athvarfið raðað eftir ástæðum komu í heiman-
farna, heimanrekna og heimilislausa. Markmið rann-
sóknarinnar var að bera saman þessa þrjá hópa með
tilliti til ástæðna komu í Rauðakrosshúsið, bak-
grunns, fjölskyldu, neyslu vímuefna og fleiri breytna.
Innan hópanna voru sömu breytur notaðar til að
kanna mun milli kynja, þeirra sem komu einu sinni í
athvarfið (frumkvæmir) og hinna sem komu oftar
(endurkvæmir). Þá voru bornar saman niðurstöður
þessarar rannsóknar og rannsóknar á fyrstu 10 árum
starfseminnar (1).
Efniviöur og aöferöir
Þátttakendur: Unnið var úr gögnum um 686 ung-
menni, 12-21 árs, sem gistu neyðarathvarf Rauða-
krosshússins árin 1996-2000 og þeim skipað í þrjá
flokka eftir ástæðum komu. í flokk heimanfarinna
röðuðust þau ungmenni sem fóru úr foreldrahúsum að
eigin frumkvæði. Einnig voru þeir sem hvorki nefndu
húsnæðisleysi né brottvísun að heiman, en komu af
götunni, flokkaðir sem heimanfarnir. Þeir sem komu í
athvarfið vegna þess að þeim var vísað að heiman
flokkuðust sem heimanreknir. Þeir sem komu af göt-
unni, úr vímuefnameðferð, úr leiguhúsnæði eða í fylgd
lögreglu og nefndu húsnæðisleysi sem ástæðu komu
töldust heimilislausir. Einnig voru þeir sem ekki til-
greindu húsnæðisleysi, en flýðu sambýli með vinum
eða kunningjum vegna neysluvandamála eða sam-
skiptaörðugleika settir í hóp heimilislausra.
Mœlitœki: Upplýsingar um ungmennin fengust í
tölvuskráningarkerfi Rauðakrosshússins með leyfi
stjórnar Rauðakross Islands. Skráð er samkvæmt
númeri og nafn viðkomandi kemur ekki fram. Al-
mennar upplýsingar eru aldur, kyn, lögheimili og bú-
seta, fyrri reynsla af athvarfinu, iðja, skólaganga og
tengsl við félagslegar stofnanir. Þá er skráð sambúð-
arform foreldra, systkinafjöldi, systkinaröð og síðasta
J
508 Læknablaðið 2003/89