Læknablaðið - 15.06.2003, Blaðsíða 31

FRÆÐIGREINAR / STOFNFRUMUR
Meirihluti lækna (64%) og lögfræðinga (68%)
fannst einræktun í lækningaskyni réttlætanleg en tals-
vert færri prestar (40%) voru á þeirri skoðun (p<0,01
borið saman við lækna og p<0,01 borið saman við
lögfræðinga), 64% karla fannst einræktun í lækninga-
skyni réttlætanleg á móti 52% kvenna (M-H: p<0,01).
Afstaða persónusinnans er skýr því 90% fannst
einræktun í lækningaskyni réttlætanleg á móti 31%
lífverndunarsinna og 59% sérstöðusinna.
Er þörfá þjóðfélagslegri umrœðu?
Þátttakendur voru beðnir um að taka afstöðu til þess
hvort nægilegt sé að umræðan um notkun stofn-
frumna úr fósturvísum til lækninga sé að mestu í hópi
þeirra sem koma að rannsóknum og lækningum á
þessu sviði, eða hvort þörf sé á þjóðfélagslegri um-
ræðu. Yfirgnæfandi meirihluti þátttakenda (87%)
taldi nauðsynlegt að þjóðfélagsleg umræða færi fram.
Hlutfallið er áþekkt milli stétta og kynja. Einnig var
spurt að því hversu vel þátttakendur teldu sig í stakk
búna til að taka afstöðu til siðferðislegra spuminga
eins og fram komu í spurningalistanum. Rétt rúmur
helmingur kvað sig vera vel til þess búinn (51%)
meðan aðeins 8% taldi svo ekki vera. 41% staðsettu
sig mitt á milli.
Umræða
Rannsóknir og notkun á stofnfrumum endurspeglar
hraðann í þróun líftækninnar. Rannsóknasviðin eru
komin inn á mjög viðkvæmar brautir og því hefur
aldrei verið jafnmikil þörf og nú á að leita eftir við-
horfum fagstétta og almennings um siðferðilegt hlut-
verk vísindanna. Þessi rannsókn er sú fyrsta sinnar
tegundar enda einkennist umræðan í fjölmiðlum og
tímaritum erlendis af læknisfræðilegri og siðfræði-
legri hlið málsins, en afstaða fagstétta hefur lítt verið
könnuð.
Tæplega 40% svarhlutfall er lágt og skýrist ef til
vill af þeim tíma og fyrirhöfn sem það tekur fólk að
kynna sér faglegu hliðamar og síðan að taka sið-
ferðilega afstöðu til málanna. Svörunin er það lág að
ekki er hægt að draga almenna ályktun um viðhorf
stétta til þessara mála, að prestum undanskildum.
Niðurstöður könnunarinnar sýna að meðal svar-
enda er töluverður munur á viðhorfi milli stétta til
lækninga þar sem notaðar eru stofnfrumur úr fóstur-
vísum. Sérstaklega er munurinn mikill milli presta og
lögfræðinga en læknar skipa sér oftast miðs vegar.
Prestar hafa almennt mestu efasemdirnar um ágæti
lækninga af þessum meiði en lögfræðingar eru að
miklum mun frjálslyndari. Prestar og lögfræðingar
leggja enda mjög ólíkt mat á hve mikið vægi mismun-
andi þættir eiga að hafa í umræðunni og horfa ólíkum
augum á siðferðisstöðu fósturvísa.
Frjálslyndi gagnvart notkun stofnfrumna úr fóst-
urvísum/fóstrum til lækninga í einhverri mynd er af-
gerandi (92%) og talsvert meira en rannsakendur
bjuggust við í upphafi. Menn eru þó ekki að öllu leyti
sammála um hvernig þær stofnfrumur mega koma til.
Athyglisvert er hversu stór hluti (33%) telur fram-
leiðslu fósturvísa réttlætanlega í þeim tilgangi einum
að ná stofnfrumum þeirra, þvert á ályktanir siða-
nefnda. Bretland, ein þjóða, hefur veitt svigrúm til
slíkrar framleiðslu en þá undir ströngu eftirliti (9).
Almennt hafa siðanefndir ályktað að ekki eigi að
heimila slíkt (10, 11). Þó má taka fram að rúmur
helmingur þátttakenda lítur svo á að lækningar sem
notast við fósturvísastofnfrumur eigi aðeins að nota í
baráttunni við alvarlega eða ólæknandi sjúkdóma.
Athyglisvert er að nokkurs frjálslyndis virðist
gæta meðal þátttakenda gagnvart einræktun í lækn-
ingaskyni sem mikill styr hefur staðið um í umræð-
unni erlendis. Sextíu og fjórir af hundraði þátttak-
enda taldi þetta réttlætanlega framkvæmd en af þeim
sem telja svo ekki vera ber tæplega helmingur fyrir
sig hina hálu braut. Mögulega hefur uppsetning
spumingarinnar hér áhrif þar sem beðið var um af-
stöðu til fullyrðinga eftir að tilfelli hafði verið lýst.
Þátttakendur virðast gera greinarmun á uppruna
fósturvísisins þegar leggja skal mat á siðferðisstöðu
hans. Einræktaður fósturvísir hefur samkvæmt niður-
stöðum okkar ekki eins sterka siðferðisstöðu og fóst-
urvísir sem til verður eftir sammna sæðis- og egg-
frumu. Almennt hafa siðanefndir erlendis ályktað að
ekki sé tímabært að hefja einræktun í lækningaskyni
(3). Má vera að niðurstöðurnar skýrist að einhverju
leyti á skorti á umræðu um siðfræðilega þætti hér-
lendis en hún hefur verið mikil víða erlendis.
Þar sem sambærileg könnun hefur ekki verið gerð
erlendis er erfitt að segja til um hvernig hinar ís-
lensku stéttir standa gagnvart sömu starfsstéttum er-
lendis. Sé hins vegar miðað við tiltækan samanburð,
sem eru ályktanir siðanefnda og ákvarðanir erlendra
stjómvalda (sem þó vafalaust byggja á mun meiri
ígrundun og þekkingu en svör þátttakenda), ganga
niðurstöðurnar nokkuð á móti því sem búast hefði
mátt við. Mjög fáir þátttakendur setja sig alfarið á
móti læknismeðferð sem notast við fósturvísastofn-
frumur. Glasafrjóvganir hafa lengi verið stundaðar á
Islandi og því gæti þátttakendum fundist sem fátt
mælti gegn notkun afgangsvísa sem annars verður
hvort eð er hent. Þetta gæti jafnvel átt við um þá sem
eru í grunninn á móti glasafrjóvgunum (3). Að lík-
indum litast frjálslyndi þátttakenda einnig af afstöðu
íslendinga gagnvart fóstureyðingum. Það hefur sýnt
sig að lútherstrúarríki taka frjálslyndari afstöðu í
málum er viðkoma fósturvísum og fóstrum en þau
sem eru kaþólsk (5).
Viðhorf fólks eru engan vegin klippt og skorin.
Þegar togstreita myndast á milli tveggja eða fleiri
gilda sem jafnan skipa háan sess í hugum fólks eru
ýmsir þættir tíndir til og skoðaðir. Þegar um er að
ræða spurningar eins og um upphaf lífs eru viðhorf
Læknablaðið 2003/89 503