Læknablaðið - 15.06.2003, Blaðsíða 23

FRÆÐIGREINAR / REYKINGAVENJUR
dag og gildir þetta um alla aldursflokka. Þess vegna er
talsvert stærra hlutfall af reykingahópnum stórreyk-
ingafólk nú en var. Þetta endurspeglar væntanlega
hversu sterk tóbaksfíkn er hjá þeim sem reykja mikið
daglega og fæstir þeirra ná að hætta. Önnur hugsanleg
skýring er sú að minnkað nikótíninnihald í sígarettum
leiði til þess að reykingamenn reyki fleiri sígarettur
daglega. Einnig er hugsanlegt að aukin notkun síu-
sígarettna hafi þýðingu í þessu sambandi.
Einnig sýna niðurstöðurnar að fólk byrjar að reykja
fyrr en áður var. Algengustu ástæður þess að karlar
hætta að reykja er ótti við heilsuspillandi áhrif reyk-
inga, ýmsar ótilgreindar ástæður, einkenni frá öndun-
arfærum, en fjórða algengasta ástæðan er kostnaður.
Meðal kvenna er myndin svipuð. Athyglisvert er að
fáir virðast telja sig hætta beint vegna ráðlegginga
lækna (um 5% í báðum kynjum) og er þetta í samræmi
við þá staðreynd að óverulegur munur var í þessu tilliti
á þeim sem komið höfðu oftar en einu sinni í rannsókn
samanborið við þá er komu aðeins einu sinni. Þessi
hundraðshluti hefur þó farið vaxandi hjá báðum kynj-
um með tímanum. Áhrif heilbrigðisstétta eru þó ör-
ugglega vanmetin þar sem stór hluti hættir vegna heilsu-
spillandi áhrifa sem væntanlega eru óbein áhrif fræðslu
heilbrigðisstétta. Þó mega læknar og aðrar heilbrigðis-
stéttir örugglega gera betur. Að meðaltali hættu 15-
17% vegna kostnaðar yfir tímabilið. Þessi hundraðs-
hluti fór þó lækkandi á síðari árum þó verð á sígarett-
um hafi nær tvöfaldast miðað við vísitölu almenns
verðlags frá 1970 til 2001 enda hefur kaupmáttur ráð-
stöfunartekna aukist um 142% á sama tímabili (upp-
lýsingar frá Hagstofu íslands). Umreiknað bendir
þetta til að fólk sé nú nálægt 20% fljótara að vinna
fyrir einum sígarettupakka en um 1970.
Nokkur munur var á breytingum á reykingavenj-
um eftir menntun. Þeir sem höfðu minnsta menntun
höfðu frekar hætt að reykja en meira menntaðir og
þessi breyting varð meira áberandi hin síðari ár. Þess
ber þó að geta að heildartíðni reykinga var meiri
meðal minna menntaðra yfir allt tímabilið.
Nauðsynlegt er að átta sig á því hversu áreið-
anlegar þær upplýsingar eru sem hér er byggt á.
í spurningalista um heilsufar var sérstakur kafli
sem notaður var við könnun á reykingavenjum í þess-
ari rannsókn. Þessi kafli er nánast orðrétt þýðing á
spumingalista sem kenndur er við London School of
Hygiene og notaður hefur verið í mörgum hóp-
rannsóknum. Ætlast var til að þátttakandi fyllti út list-
ann heima áður en hann kom til rannsóknar á stöðina.
Algengast er að kanna reykingavenjur á þennan
hátt enda erfitt að koma við öðrum aðferðum í fjöl-
mennum hóprannsóknum. Helstu kostir þessarar að-
ferðar eru hversu ódýr og fljótleg hún er en galli er að
óvissa verður alltaf nokkur um áreiðanleika svara.
Þær aðferðir sem hér var beitt til að meta þetta gefa
þó til kynna að svör við öllum aðalspurningum, svo
sem hvort menn reykja eða reykja ekki, séu nokkuð
Table V. Agreement/disagreement in answers when participant was asked in two consecutive stages at which age smoking started. Males, stage II vs. stage III. 1) never smoked, 2) <19 years old, 3) 20-29 years old, 4) 30+ years old.
Stage II Stage III 1 2 3 4 Total
i 1774 60 60 14 1908
2 367 364 62 4 797
3 228 38 292 8 566
4 21 5 12 23 61
Total 2390 467 426 49 3332
Table VI. Answers in smoking questionnaire vs. serum thiocyanate concentration >85 pmoi/L or lower than 85 pmol/L. M: males, F: females.
Answers in smoking questionnaire Sex Serum thiocyanate <85 Mmol/L >85 þimol/L Total Agreement %
Never smoked M 344 7 351 98
F 497 15 512 97
Quit smoking M 301 16 317 95
F 198 12 210 94
Pipe/cigar smoker M 44 86 130 66
F 3 6 9 67
Cigarette smoker M 23 29 52 56
1-14/day F 34 92 126 73
Cigarette smoker M 5 106 111 95
14-24/day F 14 192 206 93
Cigarette smoker M 1 58 59 98
25+/day F 1 24 25 96
Total IVI 718 302 1020
F 747 341 1088
áreiðanleg. Erlendar rannsóknir á áreiðanleika svara
við spurningum um reykingavenjur benda til þess að
svarendur vanmeti tóbaksnotkun um 10% (17). í
yfirliti á rannsóknum á sannleiksgildi svara við reyk-
ingaspurningum sem prófað var með mælingum á
cotinine, CO og thiocyanate í blóði reyndist næmi
(sensitivity) að meðaltali 87,5% en sérhæfni (specifi-
city) 89,2% (18). í MONICA rannsókn Hjartavernd-
ar voru samsvarandi tölur 92% og 91%.
Hér á íslandi hefur Tóbaksvarnanefnd látið gera
árlegar kannanir á reykingum landsmanna frá og
með árinu 1985 (19-24). Kannanir Tóbaksvarna-
nefndar eru ekki fyllilega sambærilegar við kannanir
Hjartaverndar, meðal annars vegna þess að spurn-
ingalistar eru ekki eins, og úrtak Tóbaksvarnanefndar
nær yfir allt Iandið og aldursbilið 18-69 ára. Með
þetta í huga má þó geta þess að samkvæmt könnun
Tóbaksvarnanefndar hefur körlum á aldrinum 30-69
ára sem reykja daglega fækkað hlutfallslega úr um
43% árið 1985 í um 20% árið 2002 en konum á sama
aldri úr um 36% í um 23%. Ef bornir eru saman
hundraðshlutar þeirra sem reykja daglega samkvæmt
könnun Tóbaksvarnanefndar árið 2001 og könnun
Hjartaverndar 1998-2001 eftir kyni og fyrir sömu ald-
urshópa eru niðurstöður mjög svipaðar.
Læknablaðið 2003/89 495