Læknablaðið - 15.06.2003, Blaðsíða 39

FRÆÐIGREINAR / UNGLINGAR í VANDA
sjá að skráðum komum í neyðarathvarf Rauðakross-
hússins hefur fjölgað. Á fyrstu tíu árum starfseminn-
ar voru skráðar 927 komur í athvarfið, eða að meðal-
tali um 102 á ári. I þessari rannsókn voru skráðar að
meðaltali rúmar 136 komur (skráðar færslur, ekki
einstaklingar) á ári. Hér er um 30% aukningu í gesta-
komum að ræða.
I fyrri rannsókn (1) voru foreldrar um þrjátíu af
hundraði heimanfarinna og heimanrekinna í sam-
búð. Engin breyting virðist hafa orðið þar á. í hópi
heimilislausra er hlutfall foreldra í sambúð hins vegar
lægra hér (10,7%) en í eldri rannsókninni (16%).
Þessar niðurstöður benda til þess að í stjúpfjölskyld-
um og fjölskyldum þar sem aðeins annað foreldrið
(yfirleitt móðir) er til staðar séu árekstrar tíðari eða
tengsl við ungling lausari en í fjölskyldum þar sem
foreldrar eru í sambúð (2,14).
Iðjuleysi var algengt í öllum þremur hópunum.
Miðað við niðurstöður eldri rannsóknar (1) er hins
vegar jákvæð þróun í skólamálum unglinga sem leita
í athvarfið. I þeirri rannsókn hafði fjórðungur heim-
anfarinna og heimanrekinna, en um 41% heimilis-
lausra hætt skyldunámi. Samkvæmt skráningum árin
1996-2000 hafa þessi hlutföll breyst töluvert til hins
betra. Hins vegar er ekki hægt að sjá tilsvarandi
hækkun milli tímabila á hlutfalli þeirra sem stunda
framhaldsnám. Auknar líkur virðast á brotthlaupi og
áfengis- og/eða fíkniefnaánetjun hjá unglingum sem
flosna úr námi vegna félagslegra erfiðleika og einnig
eru þeir líklegri til að fara endanlega, eða oftar en
einu sinni, að heiman (11). Heimilislausir skera sig úr
hvað varðar iðjuleysi, (71,4%), en hlutfall þeirra er
einmitt hærra hvað varðar neyslu vímugjafa og end-
urkomur í neyðarathvarfið sem bendir vafalítið til
meiri félagslegra örðugleika en unglingar í hinum
hópunum búa við.
Niðurstöður rannsóknarinnar benda til að Rauða-
krosshúsið sé ekki fyrsti staðurinn sem meirihluti
unglinganna leitar hjálpar. Flestir höfðu verið í sam-
bandi við félagslegar stofnanir eða sérfræðinga í
einkageiranum fyrir komu í athvarfið. Virðist því sem
stór hluti unglinga í þessum hópum eigi við atferlis-,
náms- eða geðraskanir að stríða og er það í samræmi
við niðurstöður rannsókna (1,13).
Neysla áfengis er algeng meðal unglinganna sem
leituðu í athvarfið, en virðist þó hafa minnkað frá því
sem fram kom í eldri rannsókn (1). Neysla fíkniefna
hefur hins vegar ekki minnkað og virðist raunar hafa
aukist meðal heimilislausra (68%). í helmingi skrán-
inga heimilislausra og í 27% skráninga heimanrek-
inna er eigin neysla tilgreind sem ein af ástæðum
komu. Þetta er í samræmi við rannsóknir sem hafa
sýnt fram á tengsl fíkniefnaneyslu og brotthlaups að
heiman (13,14).
Algengasta ástæða komu heimanfarinna og heim-
anrekinna er „samskiptaörðugleikar“ á heimili og er
það í samræmi við niðurstöður rannsókna (1-3). Heim-
það í samræmi við niðurstöður rannsókna (1-3). Heim-
anfamir skera sig úr hvað varðar ástæðuna „ofbeldi"
og eru það frekar stúlkur en piltar sem verða fyrir því.
Sú niðurstaða er í samræmi við eldri rannsóknir (10).
Heimilislausir skera sig úr hvað varðar ýmis ein-
kenni og staða þeirra virðist öllu slakari en heiman-
farinna og heimanrekinna. Sú mynd af heimilislaus-
um sem birtist í þessum niðurstöðum er nánast hin
sama og dregin er upp í rannsókn Helga Hjartarson-
ar og Eiríks Arnar Arnarsonar (1). Þar sem skilgrein-
ingin á heimilislausum unglingi felur í sér lítil eða
engin tengsl við foreldra og fjölskyldu má ætla að
vandamál hans snúist að miklu leyti um aðra hluti en
vandamál heimanfarins eða -rekins unglings. For-
eldrar og fjölskylda virðast oftast í myndinni hjá þess-
um hópum, meðan vandi heimilislausra snýst meira
um að komast af frá degi til dags.
Miðað við hlutfall heimanfarinna sem sóttu skóla,
18,4% pilta og 48,3% stúlkna, og þeirra sem hætt
höfðu skyldunámi, 11,7% pilta og 3,9% stúlkna, eiga
heimanfarnir piltar frekar undir högg að sækja í
skólamálum en stúlkurnar. Iðjuleysi er líka algengara
meðal piltanna en stúlknanna. Þetta kemur heim og
saman við niðurstöður eldri rannsókna (11).
Samkvæmt ofangreindu virðist mega segja að
karlkyns ungmenni sem leita í neyðarathvarf Rauða-
krosshússins séu oft verr á vegi staddir en stúlkur
með tilliti til skólamála og neyslu vímu og/eða fíkni-
efna, að minnsta kosti í hópum heimanfarinna og
-rekinna. Stúlkur virðast hins vegar oftar sjá sam-
skiptaörðugleika í fjölskyldu sem rót vanda síns, þó
kynjamunur sé einungis marktækur tölfræðilega í
hópi heimanfarinna.
Ekki kemur á óvart að unglingar sem hlaupast
endurtekið að heiman virðast eiga í alvarlegri per-
sónulegum og félagslegum vanda en þeir sem ekki
endurtaka brotthlaup (11, 12). Þeim gengur verr í
skóla, bæði námslega og félagslega og stjórnleysi ein-
kennir hegðun þeirra (12,13). Reykingar virðast tíð-
ari meðal endurkvæmra en frumkvæmra í öllum hóp-
um, en aðeins í hópi heimanfarinna er um tölfræði-
lega marktækan mun að ræða. Endurkvæmir eru
einnig líklegri til að nota ólögleg fíkniefni en munur
milli frum- og endurkvæmra var þó aðeins marktæk-
ur í hópi heimanfarinna. Endurkvæmir tilgreindu lfka
oftar en frumkvæmir vímuefnaneyslu sem ástæðu
komu, en munur var þó ekki mikiil (19,9% á móti
12,1%).
Aðstæður þeirra unglinga sem fóru endurtekið að
heiman og í neyðarathvarfið virðist öllu verri en
þeirra sem aðeins komu einu sinni í athvarfið. Sú
mynd sem draga má upp hér af unglingum sem end-
urtaka brotthlaup samræmist nokkuð vel skilyrðum
DSM IV (6) um skilmerki fyrir truflun á félagslegu
atferli með tilliti til tengsla við annað félagslega
óæskilegt atferli, svo sem áfengis- og dópneyslu. Lýs-
ing Ingersolls (7) á rótlausum unglingum, sem eiga í
Læknablaðið 2003/89 511