Læknablaðið - 15.06.2004, Blaðsíða 16

FRÆÐIGREINAR / NOTKUN TÍÐAHVARFAHORMÓNA
Inngangur
Tíðahvörf kvenna verða þegar dregið hefur úr virkni
eggjastokka þannig að hormónaframleiðsla nægir ekki
til að örva vöxt legslímhúðar. Klínískt eru tíðahvörf
greind 12 mánuðum eftir að blæðingar hætta (2).
Þessu geta fylgt margvísleg óþægindi fyrir konur og
einnig hefur minnkandi hormónaframleiðsla (estró-
genframleiðsla) eftir tíðahvörf verið tengd aukinni
áhættu á beinþynningu og hjarta- og æðasjúkdómum.
Hormónauppbótarmeðferð miðar að því að draga
úr óþægindum kvenna vegna tíðahvarfa og hættu á
beinþynningu. Hormón sem notuð eru í þessum til-
gangi hafa einu nafni verið nefnd tíðahvarfahormón,
en þau samanstanda af estrógenum sem gefin eru
annaðhvort ein sér eða með prógestíni. Prógestínið er
ýmist gefið í jöfnum skammti alla daga mánaðarins,
kallast það samsett samfelld hormónameðferð, eða
þá að prógestínið er gefið með estrógeninu einungis
hluta úr mánuði (að minnsta kosti 10 daga), kallast
það samsett kaflaskipt hormónameðferð. Samsett
kaflaskipt hormónameðferð líkir í raun eftir tíðahring
konunnar.
Rannsóknir hafa sýnt að notkun á estrógeni einu
og sér án þess að gefið sé prógestín með, annaðhvort
samfellt eða kaflaskipt, hefur í för með sér tvöfalda
til þrefalda aukningu í áhættu á frumubreytingum og
krabbameini í legbolsslímhúð (3-5). Einnig hafa rann-
sóknir sýnt aukna áhættu á brjóstakrabbameini hjá
konum sem hafa tekið tíðahvarfahormón og benda
rannsóknir til að samsett hormónameðferð sé skæð-
ari hvað þetta varðar en estrógen eingöngu og að
áhættan aukist með lengri hormónanotkun (4-11).
Hluti af bandarísku rannsókninni Women’s Health
Initiative (WHI) á áhrifum samsettrar samfelldrar
hormónameðferðar sem álti að standa yfir til 2005 var
stöðvaður í j úlí2002 vegna þess að tíðni brjóstakrabba-
meins hjá konum sem tóku hormón var komin fram
úr öryggismörkum sem ákveðin voru í byrjun (12). í
kjölfarið hefur umræða um notkun tíðahvarfahorm-
óna aukist mjög og 2003 voru birtar niðurstöður
hinnar bresku milljón kvenna rannsóknar sem sýndu
einnig fram á aukna tíðni brjóstakrabbameins hjá
konum sem tóku hormón (13). Áhættan var meiri
fyrir þær sem tóku samsett hormón (kaflaskipt og
samfelld meðferð) heldur en fyrir þær sem tóku aðrar
gerðir hormóna.
í þeim hluta WHI rannsóknarinnar sem var
stöðvaður kom einnig í ljós að áhætta kvenna sem
tekið höfðu samsett tíðahvarfahormón á hjarta- og
æðasjúkdómum jókst (12) en ýmsar fyrri faralds-
fræðilegar rannsóknir höfðu bent til verndandi áhrifa
tíðahvarfahormóna hvað varðar hjarta- og æðasjúk-
dóma (14). í millitíðinni höfðu komið rannsóknir
sem sýndu ekki fram á neinn mun varðandi hjarta- og
æðakerfið og þótti í samræmi við það ekki rétt að
nota hormónameðferð sem annars stigs forvörn við
hjarta- og æðasjúkdómum (15-17). Pað vakti því
mikla athygli þegar birtust niðurstöður vel hannaðra
rannsókna sem sýndu aukna áhættu á hjarta- og æða-
sjúkdómum (12,18).
í október 2002 gaf Landlæknisembættið út tilmæli
til lækna um meðferð með tíðahvarfahormónum
þar sem fram kemur að samsetta hormónameðferð
eigi ekki lengur að nota sem forvörn eða sem með-
höndlun á hjarta- og æðasjúkdómum og hvatt var
til endurskoðunar á þeirri hormónameðferð sem
konur voru á (19). í janúar 2003 gaf FDA (Food
and Drug Administration, lyfja- og matvælaeftirlit)
í Bandaríkjunum síðan út tilmæli um að viðvaranir
um aukna áhættu á hjartaáföllum, heilablóðföllum,
blóðtöppum og brjóstakrabbameini skyldu settar á
umbúðir tíðahvarfahormóna (20). Við túlkun á niður-
stöðum þessara rannsókna er þó rétt að geta þess að
á íslandi og í Evrópu er notað hreint estradíól en ekki
samtengda estrógenið premarín sem notað var í stóru
bandarísku rannsóknunum (17). Einnig eru notuð
önnur prógestín en þar var um að ræða. Fulltrúi FD A
taldi þó að ekki væri ástæða til að halda að önnur
hormónalyf væru hættuminni en þau sem notuð voru
í nýlegum rannsóknum (20).
Pessi rannsókn er sjálfstætt framhald rannsóknar
sem gerð var á hormónauppbótarmeðferð á árabilinu
1979-1995 (1). Par voru notuð gögn úr Heilsusögu-
banka Leitarstöðvar Krabbameinsfélags íslands en
þar eru skráð svör k venna við spurningalistum þar sem
meðal annars er spurt um notkun tíðahvarfahormóna.
Mikil aukning varð á notkun hormóna á þessum
árum og hafði hlutfall kvenna sem tóku hormón í
langan tíma einnig aukist talsvert. í rannsókninni nú
eru notuð gögn úr Heilsusögubankanum fyrir árabilið
1996-2001. Markmiðið er að kanna hvort breytingar
hafi orðið á notkun hormóna á þessum árum, hvort
breyting hafi orðið á hlutfalli samsettra hormóna
miðað við estrógen eingöngu og hvort hlutfall kvenna
sem tekur hormón í langan tíma hafi breyst. Einnig er
gerður samanburður við fyrri rannsóknina og athugað
hvort breyting hafi orðið á þessum þáttum miðað við
tímabilið 1979-1995. I Ijósi aukinnar umræðu um
tíðahvarfahormón og breyttra viðhorfa er áhugavert
að taka saman notkun fyrir þetta fimm ára tímabil
og er í framhaldinu fyrirhugað að gera samskonar
rannsókn þar sem athuguð verður notkun á öðru
fimm ára tímabili og niðurstöður þeirrar rannsóknar
bornar saman við rannsóknina nú.
Efni og aðferðir
Notuð voru gögn úr Heilsusögubanka Leitarstöðvar
Krabbameinsfélags fslands (1). Þar eru geymd svör
kvenna við spurningalista um heilsufarssögu sem
lagður er fyrir þær við mætingu í leit að krabbameini í
leghálsi og bijóstum. Allar íslenskar konur á aldrinum
20 til 69 ára eru boðaðar í krabbameinsleit á tveggja
ára fresti en þær svara spurningum um heilsusögu
472 Læknablaðið 2004/90