Læknablaðið - 15.06.2004, Blaðsíða 32

FRÆÐIGREINAR / GALLKÖGUN
Table 1. The total number of operations, number of urgent operations of conversions during the study period. and the number
Year Operations Urgent % Conversions %
1991 9 4 0
1992 124 35 28 29 23,4
1993 112 59 52 17 15,2
1994 139 80 57 14 10,1
1995 152 90 59 8 5,3
1996 161 104 64 14 8,7
1997 159 102 64 14 8,8
1998 152 99 65 10 6,6
Table II. The reasons for conversions during the study period.
Inflammation 34
Common bile duct stones 18
Technical failures 17
Adhesions 16
Bleeding 6
Unclear anatomy 9
Other 6
hærri en þekkst hafði við opna gallaðgerð (7-9).
Averkar sem urðu við kviðsjáraðgerð voru alvarlegri
og erfiðari viðureignar en sést hafði í opinni aðgerð
(10) . Gallpípuáverki er einn versti fylgikvilli sem hægt
er að fá, bæði fyrir sjúkling og kviðarholskurðlækni
(11) . Við mat á gæðum þeirrar þjónustu sem veitt er
er tíðni þessara áverka mikilvæg. Til þess að meta
árangur á Landspítala voru fyrstu átta árin tekin fyrir
(1991-1998), alls 1008 sjúklingar fóru í þessa aðgerð
og var litið sérstaklega á gögn þeirra með tilliti til
meiriháttar áverka á gallganga. Tilgangur rannsókn-
arinnar var að kanna tegundir og tíðni fylgikvilla
gallkögunar frá 1991-1998 á Landspítala. Jafnframt
var reynt að meta árangur aðgerðar sem tekin er
upp með ákveðnum hætti og haldið á fárra höndum
meðan vinnuferlar voru þjálfaðir.
Efniviður og aðferðir
Um er að ræða afturvirka rannsókn og voru sjúkra-
skrár allra sjúklinga sem gengust undir gallkögun
fyrstu átta árin yfirfarnar. Sjúklingarnir voru fundnir
með ICD greiningum og með aðgerðanúmerum.
Fyrst var farið í gegnum læknabréf hvers sjúklings
og ef einhver afbrigði frá eðlilegum gangi fundust
var frekari upplýsinga leitað í sjúkraskrá viðkomandi
sjúklings. Upplýsingar voru skráðar í gagnagrunn
með forritinu FileMaker. Skráður var aldur og kyn,
hvort um bráða eða valaðgerð var að ræða (skráð var
ábending skurðlæknisins í aðgerðarlýsingunni fyrir
aðgerðinni), hvort gerð var röntgenrannsókn í aðgerð
og hvort snúið var yfir í opna aðgerð. Fylgikvillar eftir
aðgerð voru skráðir, svo og enduraðgerðir.
1008 sjúklingar komu til aðgerðar á fyrstu átta
árunum. Af þeim var mikill meirihluti konur, eða
727 (72%), en karlar voru 281 (28%). Meðalaldur
við aðgerð var 52,2 ár en aldursbilið var breitt, yngsti
sjúklingurinn var 15 ára og sá elsti 98 ára (miðgildi
53 ár). Aðeins voru gerðar níu aðgerðir fyrsta árið
(byrjað um haust) en síðan jókst fjöldinn og flestar
aðgerðir voru gerðar árið 1996, eða 161 gallkögun.
Bráðaaðgerðir vegna meintrar gallblöðrubólgu voru
fleiri en valaðgerðir, eða 573 (57%), en 11% sjúklinga
taldist hafa bráða gallblöðrubólgu við útskriftar-
greiningu.
Gallkaganir á Landspítala voru meðal annars und-
irbúnar þannig að ráðinn var sérfræðingur erlendis
frá með þekkingu á þessum aðgerðum. Einnig var
ákveðið að einungis tveir skurðlæknar, báðir reyndir
í opnum gallaðgerðum, tækju upp þessa nýju aðgerð
og að framvegis yrðu gallkaganir einungis á ábyrgð
þessara þriggja skurðlækna. Þeir höfðu allir mikla
reynslu af opnum aðgerðum (>300 aðgerðir á lækni).
Tveir skurðlæknar fóru síðan á námskeið erlendis
og einnig kom skoskur skurðlæknir til Reykjavíkur
og með honum voru gerðar nokkrar gallkaganir.
Hann hélt einnig fræðileg erindi fyrir aðgerðarteymin
í byijun. Þegar nýir sérfræðingar bættust í hóp kviðar-
holskurðlækna komu þeir heim með þessa þjálfun.
Frá upphafi var einnig lögð áhersla á að sérþjálfa
skurðstofuhjúkrunarfræðinga í aðgerðunum enda
tæknin framandi fyrir alla í byrjun. Notuð var svo-
kölluð Dundee aðgerðaruppsetning (12). í fyrstu var
notuð bein kviðsjá, eða 0 gráðu optík, en því var síðar
breytt í 30 gráðu optík árið 1994. Röntgenrannsókn af
gallgangi í aðgerð var gerð eftir þörfum. Mörkuð var
stefna á Landspítala sem þegar var ríkjandi við opnar
aðgerðir, það er að bjóða öllum sjúklingum sem
leituðu á bráðamóttöku og reyndust hafa gallsteina
upp á aðgerð í viðkomandi legu, hvort sem um var
að ræða gallkveisu eða bráða gallblöðrubólgu. Einnig
var ákveðið að hafa lágan þröskuld fyrir því að snúa
yfir í opna aðgerð ef speglunaraðferðin var torveld,
frekar en að reyna sérstaklega að klára aðgerðirnar
með speglun.
Niðurstöður
Valaðgerðir voru fleiri fyrstu tvö árin en eftir það voru
bráðaaðgerðir fleiri og sýnir tafla I hlutfall bráðaað-
gerða. Tafla I sýnir einnig hlutfall þeirra aðgerða sem
snúið var yfir í opna aðgerð á hverju ári. Samtals 106
(10,5%) gallkögunum var snúið yfir í opna aðgerð og
voru 74 (70%) af þeim aðgerðum bráðaaðgerðir.
Arið 1991 var ekki neinni aðgerð snúið yfir í opna
enda einungis framkvæmdar níu aðgerðir það árið.
Á öðru ári var næstum fjórðungi aðgerða snúið yfir
í opna aðgerð en síðan fór hlutfallið lækkandi og var
milli 5 og 10% síðustu árin. Tafla II sýnir helstu orsak-
ir fyrir því að snúið var yfir í opna aðgerð. Tafla III
sýnir fylgikvilla. Algengasti fylgikvilli reyndist vera
gallleki, en 23 (2,3%) sjúklingar fengu gallleka frá
gallpíplu (ductus cysticus) eða gallblöðrubeð í kjölfar
488
Læknablaðið 2004/90