Læknablaðið - 15.06.2004, Blaðsíða 28

FRÆÐIGREINAR / LÍKAMLEG ÞJÁLFUN OG ÞYNGDARSTUÐULL
Mynd 2. Hlutfall þeirra
sem eru I undirþyngd,
í kjörþyngd, ofþungir
°g offeitir samkvœmt
skilgreiningu WHO á
flokkun þyngdarstuðla.
Konur 30-45 ára Karlar 30-45 ára
Konur 50-65 ára Karlar 50-65 ára
Konur 70-85 ára Karlar 70-85 ára
Þyngdarstuðull | <18,5 H 18,5-24,9
□ 25-29,9 □ 30<
þung/feit samkvæmt skilgreiningu Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunarinnar.
Gönguferðir og sund eru langalgengasta form
þjálfunar sem íslendingar stunda, sérstaklega meðal
þeirra eldri. Nær 30% þeirra sem voru 70 ára og eldri
í okkar úrtaki stunduðu göngur eða sundferðir flesta
daga vikunnar en hinir yngri virtust frekar sækja í
hreyfingu sem fer fram innan veggja líkamsræktar-
stöðva, svo sem tækja- og þolþjálfun. Margir sögðust
stunda leikfimi en hún getur verið af ýmsum toga, allt
frá því að gera æfingar sitjandi á stól til þess að vera
mjög krefjandi alhliða þjálfun.
Að meðaltali stunduðu 18,7% kvennanna í
úrtaki okkar enga þjálfun. Þetta er svipað hlutfall
og í Danmörku þar sem 17,3% kvenna stunda ekki
þjálfun og í Noregi þar sem hlutfallið er 14,3% en
mun hærra en hjá þeim þjóðum sem lægst hlutfall
hafa í Evrópu, eða 5,9% hjá finnskum og 4,2% hjá
sænskum konum. Hjá bandarískum konum er þetta
hlutfall hins vegar talsvert hærra eða rúmlega 30%
(15,20,21).
Að meðaltali stunda 24,1% íslenskra karla enga
þjálfun sem er mun hærra hlutfall en hjá öllum hin-
um Norðurlandaþjóðunum. Hlutfallið er 15,6% hjá
Dönum, 13,7% hjá Norðmönnum en er eins og hjá
konunum lægst hjá Svíum (9,4%) og Finnum (6,6%).
íslenskir karlar eru einnig óvirkari en þeir bandarísku
þar sem hlutfall karla sem enga þjálfun stunda er um
21 % (15,20,21). Þess ber að geta að í rannsóknunum
hafa verið notaðar mismunandi aðferðir til þess að
nálgast upplýsingar um þjálfunarvenjur þátttakend-
anna en skilgreiningar á því að stunda enga þjálfun
sem notaðar hafa verið í ofantöldum rannsóknum
hafa þó verið svipaðar (stundar ekki/aldrei þjálfun,
stundar þjálfun sjaldnar en einu sinni í viku). Astæður
þess að fleiri Islendingar kjósa kyrrsetu en nágranna-
þjóðir okkar eru óljósar en má hugsanlega rekja til
mismunandi umhverfisþátta, svo sem lengdar vinnu-
dags, menningarþátta, hefða og veðurfars.
Jafnvel þótt þyngdarstuðull sé nokkuð svipaður
í hópi 30 ára og í hópi 85 ára eykst hlutfall fitu af
líkamsmassa með hækkandi aldri. Minnkandi vöðva-
massi hefur í för með sér minnkandi styrk og getur
leitt til aukinnar áhættu á falli hjá þeim sem eldri eru.
Einnig getur þverrandi styrkur haft í för með sér að
getan til þess að sinna daglegum störfum minnkar og
þannig haft áhrif á lífsgæði eldra fólks. Það er því mik-
ilvægt fyrir þennan hóp að stunda þjálfun sem við-
heldur eða byggir upp vöðvamassa. Langalgengasta
form þjálfunar hjá elstu þátttakendunum í rannsókn
okkar var sund og gönguferðir og aðeins 3-6%
kvenna og karla yfir 70 ára aldri stunduðu tækjaþjálf-
un. Það virðist því mikið vanta upp á að þessi hópur
stundi viðeigandi þjálfun til þess að viðhalda vöðva-
massa og styrk sínum.
Niðurstöður okkar benda til enn meira algengis
ofþyngdar og offitu hjá konum en kom fram í nýút-
kominni skýrslu Manneldisráðs (22) þar sem þátt-
takendur um allt land svöruðu spurningalistum.
Athuganir hafa sýnt að þegar spurningalistar eru not-
aðir í rannsóknum segja þátttakendur líkamsþyngd
sína oft marktækt lægri en síðar kemur í ljós með
mælingum (23, 24). Gott samræmi er á milli okkar
niðurstaðna og þeirra sem fengust í rannsókn Hjarta-
verndar (25) sem fór fram á árunum 1993-1994 og
virðist sem hlutfall of þungra og of feitra hafi haldist
óbreytt frá þeim tíma í aldurshópi 30 ára og eldri. Svo
virðist sem holdafar íslendinga sé svipað og annarra
Evrópuþjóða en að hlutfall einstaklinga með offitu
hér á landi sé lægra en í Bandaríkjunum (25-28).
Niðurstöður okkar benda til þess að þjálfun þurfi
að stunda að minnsta kosti fimm daga vikunnar til
þess að minnka líkur á ofþyngd og offitu. Svipaðar
niðurstöður hafa komið fram hjá norskum miðaldra
einstaklingum (29). f þýskri rannsókn á meira en
10.000 miðaldra einstaklingum kom fram að þyngd-
arstuðull þeirra karla sem stunduðu meðalákafa
eða ákafa þjálfun, fimm sinnum í viku eða oftar,
var lægri en þeirra sem ekki stunduðu þjálfun. Hjá
konunum var þyngdarstuðullinn lægri hjá þeim sem
stunduðu þjálfunina tvisvar til ellefu sinnum í mánuði
og þrisvar til fjórum sinnum í viku eða oftar. Þeir
sem stunduðu létta þjálfun fimm sinnum í viku eða
484 Læknablaðið 2004/90