Læknablaðið - 15.06.2004, Blaðsíða 45

UMRÆÐA & FRÉTTIR / KRABBAMEINSSKRÁIN
Krabbameinsskráín fimmtug
- Rætt við Jón Gunnlaug Jónasson yfirlækni og Laufeyju Tryggvadóttur
framkvæmdastjóra
Sennilega eru þær fáar upplýsingaveiturnar sem
oftar er vitnað til í fræðigreinum Læknablaðsins
en Krabbameinsskráin. Þann 10. maí var liðin hálf
öld frá því hafist var handa um að skrá inn í hana
upplýsingar um öll krabbamein sem greinast á íslandi.
Af því tilefni var haldin ráðstefna og gefið út glæsilegt
rit, Krabbamein á lslandi, þar sem upplýsingum úr
skránni er miðlað til fræðimanna og almennings á
aðgengilegu formi. Læknablaðið fór á stúfana og hitti
að máli þau Jón Gunnlaug Jónasson yfirlækni og
Laufeyju Tryggvadóttur framkvæmdastjóra Krabba-
meinsskrárinnar.
Þann 10. maí 1954 var fyrsti starfsmaðurinn,
Halldóra Thoroddsen, ráðinn til starfa við Krabba-
meinsskrána og við það er afmælisdagurinn miðaður.
Helsti hvatamaður að stofnun skrárinnar var Níels
Dungal en Ólafur Bjarnason var fyrsti yfirlæknir
hennar.
„Níels skrifaði grein um nauðsyn þess að koma
svona skrá á laggimar árið 1949 í Fréttabréf um heil-
brigðismál og sagði þar meðal annars að til þess að
vinna sigur á óvini sínum þurfi maður að þekkja hann.
Vilmundur Jónsson landlæknir tók málið formlega
upp á vettvangi stjórnsýslunnar og árið 1954 varð
skráin að veruleika,“ segja þau Jón og Laufey.
„Tilgangur skrárinnar er að halda góðar skýrslur
yfir öll greind krabbamein í landinu. Inn í hana er
skráð greining meinsins, staðsetning í líkama og teg-
und æxlis. Einnig er dagsetning greiningar og hvort
sjúklingur lifir af eða deyr af völdum krabbameinsins.
Það er því hægt að lesa út úr skránni hversu margir
lifa af og hversu lengi þeir lifa, hvort þeir greinast
aftur eða með fleiri en eitt mein.“
Rannsóknar- og stjórntæki
Skráin hefur frá upphafi verið starfrækt af Krabba-
meinsfélagi Islands og er það enn þótt heilbrigð-
isráðuneytið greiði nú tæplega helming rekstrar-
kostnaðar hennar. Eins og áður segir var Ólafur
Bjarnason fyrsti yfirlæknir hennar og gegndi hann
starfinu lil ársins 1975. Þá tók Hrafn Tulinius við og
gegndi starfinu til ársins 2001 þegar Jón Gunnlaugur
tók við sem yfirlæknir og Laufey sem framkvæmda-
stjóri.
Þau telja líklegt að fyrirmynd Níelsar hafi verið
danska krabbameinsskráin sem stofnsett var fyrir
1950 og var sú fyrsta á Norðurlöndum. Hinar þjóðirn-
ar tóku upp sama sið á sjötta áratugnum og þær hafa
haft nána samvinnu frá upphafi. Laufey segir að þessi
norræna samvinna sé einstæð í heiminum enda sé
starf Norðurlandanna að krabbameinsmálum talið
til mikillar fyrirmyndar. Það er ekki lítils virði í barátt-
unni við þennan vágest að eiga skrár sem gefa tæm-
andi mynd af þróun sjúkdómsins í löndunum fimm
um hálfrar aldar skeið.
„Það hefur ómetanlega þýðingu fyrir rannsóknir
á krabbameini að hafa þessa skrá. An hennar hefð-
um við ekki hugmynd um hvar við stöndum,“ segir
Laufey og Jón bætir því við að skráin hafi ekki síður
gildi fyrir áætlanagerð í heilbrigðismálum. „Það á
bæði við um mat á útgjöldum og eins ef við ætlum
okkur að taka upp skimun fyrir einhverri tegund
krabbameins. Það væri nánast út í bláinn ef við hefð-
um ekki þessa skrá,“ segir hann. Laufey nefnir líka
dæmi frá Tsjernóbyl þar sem óhapp í kjarnorkuveri
olli geislunarslysi. Þar lentu menn í erfiðleikum með
að meta áhrifin vegna þess að það var engin skrá til
yfir krabbamein í landinu.
Jón Gunnlaugur
Jónasson yfirlœknir og
Laufey Tryggvadóttir
framkvœmdastjóri
Krabbameinsskrárinnar.
Gott samstarf við lækna Þröstur
Jón segir að rannsóknargildi skrárinnar verði seint Haraldsson
Læknablaðið 2004/90 501