Læknablaðið - 15.06.2006, Blaðsíða 43

UMRÆÐA & FRETTIR / INNFLYTJENDUR
Innflytjendur á Islandi:
Um samskipti læknis og sjúklings
í nýjum aðstæðum
Á síðustu árum hefur fjöldi þeirra sem flytjast til
Islands frá öðrum löndum farið vaxandi. Margir
koma langt að og hafa búið á svæðum þar sem
tíðni ýmissa alvarlegra smitsjúkdóma er mun hærri
en hér. Tungumál þeirra og menning er einnig oft
ólík því sem við þekkjum og viðhorf til heilbrigð-
isþjónustu og lækna annað en hér tíðkast. Læknir
þarf því að hafa í huga aðra sjúkdóma en þá sem
algengastir eru meðal þorra þjóðarinnar og oft
er nauðsynlegt að nálgast sjúklinga sem tilheyra
þessum hópi á sérstakan hátt. Á lungna- og berkla-
varnadeild Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur
hefur um árabil verið starfrækt móttaka innflytj-
enda. Koma þangað flestir þeir sem þurfa að fá
heilbrigðisvottorð fyrir dvalar- og atvinnuleyfi á
Islandi. Á síðastliðnum átta árum hefur skapast
mikilvæg reynsla á deildinni við móttöku þessa
hóps. Mörg þeirra vandamála sem þar er glímt við
má rekja til samskiptaörðugleika. I þessari grein
verður fjallað sérstaklega um þann vanda frá sjón-
arhóli siðfræðinnar og hvernig helst má vinna gegn
honum. í lokin verða raktar vangaveltur varðandi
almenna heilsugæsluþjónustu til innflytjenda, en
margt bendir til að nauðsynlegt sé að gera sér-
stakar ráðstafanir innan heilsugæslunnar til að
bæta aðgengi innflytjenda að almennri heilbrigð-
isþjónustu.
Hvers þarf að gæta í samskiptum?
I starfi lækna er samtalið milli læknis og sjúk-
lings grundvöllur þess að góður árangur náist.
Samskiptin sem þar eiga sér stað eru meginfor-
senda góðrar sjúkrasögu og þar með réttrar grein-
ingar. Einnig er samtalið undirstaða þess trausts
sem þarf að skapast á milli sjúklings og læknis til
þess að sjúklingurinn þiggi og fylgi þeirri meðferð
sem læknirinn ráðleggur.
Pegar læknir og sjúklingur tala ekki sama móð-
urmál, hafa alist upp á ólíkum menningarsvæðum
eða þurfa jafnvel að hafa samskipti gegnum túlk
má búast við að dragi mikið úr gæðum samskipta.
Þau verða ónákvæmari og ýmis blæbrigði tungu-
málsins nýtast ekki til tjáningar. Þá getur það
hæglega gerst að sjúklingur jánki öllu sem sagt er,
samþykki meðferð, segist skilja hana og af hverju
hann þurfi meðferð, en síðar kemur í ljós að hann
skildi ekkert af því sem sagt var og meðferð var
ekki fylgt. Jafnvel er hugsanlegt að hann hafi
skilið hvað hann átti að gera en ekki tilganginn
með meðferðinni eða hann treysti ekki lækninum.
Ennfremur gæti verið að hann hefði lítinn orða-
forða á því tungumáli sem notað var til samskipta
og hafi þess vegna ekki getað tjáð vilja sinn. Vegna
þeirrar leiðandi stöðu sem læknir hefur í samtali
þarf mikið sjálfstraust og styrk af sjúklings hálfu til
að segja við lækni: „Ég skil þetta ekki“ eða „ég vil
þetta ekki“ þegar læknir ráðleggur meðferð.
Staða innflytjenda í samtali er oft þannig að
sjálfræði þeirra og virðing er í uppnámi. Þeir eru
mállausir, geta ekki tjáð sig nema í gegnum aðra.
Oft er það fjölskyldumeðlimur sem túlkar og í stað
þess að túlka grípur viðkomandi inn í samtalið,
svarar iðulega fyrir sjúkling, túlkar ekki allt sem
læknirinn segir, breytir jafnvel inntaki boðskapar
læknisins og þá oft í þeim tilgangi að útskýra betur
hvað læknirinn sagði. Sá sem fylgir sjúklingnum
reynir jafnvel óafvitandi að stýra samtalinu og
breyta því úr samtali þar sem læknir og sjúklingur
tala saman með túlk yfir í samtal þar sem læknir
og fjölskyldumeðlimur (eða túlkur) ræða saman
um sjúkling. I sumum tilfellum er ekki einu sinni
fjölskyldumeðlimur sem túlkar heldur vinnufélagi
eða vinnuveitandi. Spurningar læknis geta verið
nærgöngular og það er ekki ólíklegt að í slíkri
stöðu treysti sjúklingur sér jafnvel ekki til að svara
þeim af heiðarleika og einlægni.
Vandinn sem læknir og sjúklingur standa
frammi fyrir er að túlkur er í senn forsenda þess
að skipst sé á upplýsingum en jafnframt skermar
túlkur sjúkling af frá lækni og öfugt. Sjúkrasagan
er brotin, útskýringar læknisins komast illa til skila
og það sem kannski skiptir mestu máli; læknirinn
fær ekki tækifæri til að mynda samband við sjúk-
linginn sem getur orðið grundvöllur þess trausts
sem meðferðin þarf að vera reist á.
I samtali sem fram fer á tveimur tungumálum
er mikilvægt að hafa faglærða túlka. Það er slæmur
kostur að láta fjölskyldumeðlim eða vinnufélaga
túlka og gersamlega óásættanlegt að láta börn
túlka. Sú staða sem börn komast í þegar þau túlka
fyrir foreldra sína gefur þeim í senn alltof mikið
Ástríður
Stefánsdóttir
astef@khi.is
Höfundur er læknir á
Heilsuverndarstöð
Reykjavíkur og hefur lokið
M.A. gráðu í heimspeki.
Læknablaðið 2006/92 471