Læknablaðið - 15.06.2006, Blaðsíða 47

UMRÆÐA & FRÉTTIR / SIÐFRÆÐI
Vottorðagjafir lækna
Læknar eru nánast á hverjum degi beðnir um
að gefa vottorð vegna sjúklinga sinna. í amstri
hversdagsins er útgáfa vottorða oftast engum vafa
undirorpin þegar sjúklingur kemur sjálfur og fer
fram á vottorð í ákveðnum tilgangi. Þó geta komið
upp spurningar hjá lækninum svo sem þegar
beðið er um að vottorðið sé sent tiltekinni stofn-
un. Hver tekur við vottorðinu? Er það læknir?
Er það heilbrigðisstarfsmaður sem er samkvæmt
lögum bundinn trúnaði eða er það einhver annar
sem hugsanlega er ekki vanur að umgangast við-
kvæmar trúnaðarupplýsingar? Nú í vetur hefur
hins vegar komið upp mál sem leiddi til sérstaks
úrskurðar Persónuverndar. Um er að ræða mál
þegar lögmaður fyrir hönd skjólstæðings síns fór
fram á vottorð frá lækni en síðar kærði skjólstæð-
ingurinn að læknirinn skyldi fara í sjúkragögn
hans, mál 2005/479, sjá www.personuvernd.is Þótt
þessi úrskurður sé vegna máls sem á margan hátt
var sérstakt hefur það mun víðari skírskotun því
í honum er að finna túlkun Persónuverndar á
lögum nr. 77/2000 um persónuvernd og meðferð
persónuupplýsinga. Fjallað er meðal annars sér-
staklega um hugtakið „vinnsla persónuupplýs-
inga“ en með því er átt við „skráningu, leit, notkun
og dreifingu og aðrar aðferðir til að gera upplýs-
ingarnar tiltækar“. Ennfremur er tilgreint að með
„samþykki" sé átt við „sérstaka, ótvíræða yfirlýs-
ingu sem einstaklingur gefur af fúsum og frjálsum
vilja um að hann sé samþykkur vinnslu tiltekinna
upplýsinga um sig og að honum sé kunnugt um
tilgang hennar, hvernig hún fari fram, hvernig
persónuvernd verði tryggð og um að honurn sé
heimilt að afturkalla samþykki sitt.“ Ljóst er af
þessu að túlkun Persónuverndar er mjög þröng
og nákvæm. Samkvæmt þessari túlkun er ljóst að
vilji læknir vera viss um að rétt sé að málum staðið
virðist skrifleg yfirlýsing þurfa að liggja fyrir af
hálfu sjúklingsins í hvert einasta skipti sem vottorð
er gefið. Ennfremur þurfi að liggja fyrir upplýsing-
ar læknis til sjúklings um hvernig að vottorðagjöf
verði staðið. Það er því verið að tala um upplýst
samþykki vegna sérhvers vottorðs.
Önnur álitamál koma upp þegar sjúklingur er
ekki fær um að gefa samþykki sitt. Þá gilda meðal
annars ákvæði Læknalaga um þagnarskylduna en í
Læknalögum frá 1988,15. gr. 2 mgr., segir um und-
anþágu fyrir þagnarskyldunni: „Þetta gildir ekki
bjóði lög annað eða sé rökstudd ástæða til þess
að rjúfa þagnarskyldu vegna brýnnar nauðsynj-
ar.“ Lagaheimildir eru fáar og sértækar svo sem
í barnaverndarlögum, nr. 80/2002, 17. gr. Með
breytingu á stjórnarskránni árið 1995, meðal ann-
ars á 71. gr. um einkalífsvernd, hefur hins vegar
verið þrengt að túlkunarheimildum þegar kemur
að mati um brýna nauðsyn (Lœknablaðið 2006:
92; 39) þannig að nú verður ekki vikið frá þagn-
arskyldunni nema samkvæmt heimild í lögum eða
að fyrir liggi skýrt samþykki sjúklings. Þetta kemur
til dæmis skýrt fram í lögum um réttindi sjúklinga
frá 1997. Þegar um er að ræða sjúklinga sem til
frambúðar eru ófærir um samþykkisgjöf eru fáar
leiðir færar nema fara fram á lögræðissviptingu en
sú leið er mörgum þungbær og torfarin. í 2. mgr. 8.
gr. lögræðislaga nr. 71/1997 er reyndar kveðið á unt
að ef unnt er þá skuli læknisvottorð fylgja kröfu
um lögræðissviptingu. Það ákvæði bítur nokkuð
í skottið á sér þar sem læknum er óheimilt að
upplýsa aðra en sjúklinga sjálfa unt ástand þeirra,
nema sjúklingur gefi til þess samþykki, sem vafa-
samt hlýtur að teljast að þeir skilji ef aðstæður eru
til lögræðissviptingar, til dæmis vegna ellisljóleika.
Af öllu samanlögðu er Ijóst að heimildir lækna
til vottorðagjafar koma sjaldan til greina nema
með samþykki sjúklings. Þetta samþykki þarf
að vera mjög skýrt þannig að ekki leiki vafi á að
sjúklingur skilji framkvæmdina og sé henni sam-
þykkur. Lagaheimildir þar sem ekki þarf samþykki
sjúklings til útgáfu læknisvottorðs um hann eru
fáar og sértækar og eiga sjaldan við þegar um er að
ræða fullorðna sjúklinga sem vafi leikur á að geti
veitt samþykki sitt. Það er því rétt að læknar skoði
nánar alla vottorðagjöf eins og hún fer fram í dag
svo ekki verði vafa undirorpið að þeir séu í rétti
við vottorðagjafir vegna sjúklinga sinna. Sé um
aldraða sjúklinga að ræða eru þeir einir bærir til að
biðja um læknisvottorð um sjálfa sig nema þeir séu
sviptir lögræði. I einhvern tíma áður en til svipt-
ingar lögræðis kemur getur sú staða verið uppi
að aldraðir einstaklingar séu ekki lengur í stakk
búnir til að sjá urn málefni sín og veita samþykki til
útgáfu læknisvottorða um þá sjálfa. Á þessu sviði
virðist því löggjafinn eiga óunnið verk að vinna.
Jón Snædal
FORMAÐUR
SlÐFRÆÐIRÁÐS LÍ
jsnaedal@landspitali. is
Gunnar
Ármannsson
FRAMKVÆMDASTJÓRI LÍ
gunnar@lis.is
Fjórði pistill frá liðsmönnum
Siðfræðiráðs LÍ um trúnað,
þagnarskyldu og ný sjónarmið
samfélagsins gagnvart þeim
málefnum.
í Siðfræðiráði sitja:
Jón G. Snædal formaður
Arna Rún Óskarsdóttir
Ástríður Stefánsdóttir
Benedikt Ó. Sveinsson
Guðlaug Þorsteinsdóttir
Kristín Sigurðardóttir
Sveinn Kjartansson
Læknablaðið 2006/92 475