Læknablaðið - 15.06.2010, Blaðsíða 9

RITSTJÓRNARGREIN
Þorsteinn
Blöndal
thorsteinn.blondal@
heilsugaeslan.is
thorstbl@landspitali.is
Höfundur er sérfræðingur
í lungnasjúkdómum við
Göngudeild sóttvarna Hh,
Lyflækningadeild Landspítala
og gestaprófessor í
lýðheilsuvísindum við HÍ.
Immigrant health
Thorsteinn Blöndal
MD, Med Dr, Visiting
professor, University of
lceland
Heilsufar innflytjenda
Hver og einn veikist á sinn sérstaka hátt,
sem mótast meðal artnars af fyrri reynslu,
persónugerð og áætlunum um framtíðina. Að telja
að einkennamynd tiltekins sjúkdóms sé sú sama í
öllum sjúklingum með sjúkdóminn er oft fjarri lagi
og gefur ekki góða raun í starfi lækna. Hvernig
sjúklingar kvarta er þó þjóðlegt fyrirbæri, sem
unnt er að kynnast í námi, en myndin brotnar upp
þegar íbúar í landinu eru ekki lengur einsleitir. Á
íslandi eru nú um 10% íbúa sem hafa haft eða eru
með erlendan ríkisborgararétt.
I grein Brynhildar og félaga á öðrum stað
hér í blaðinu segir frá því að við þriðju komu
sjúklings á bráðadeild kom í ljós „eftir töf vegna
tungumálaerfiðleika" að sjúklingurinn hafði í
heimalandi sínu 20 árum áður verið greind
með porfýríu. Sjúklingurinn leitaði bráðadeildar
þrisvar á þremur dögum. í fyrstu komu voru
„tungumálaörðugleikar" og í annarri komu „var
erfitt að fá sögu". I þriðju komu sagði sjúklingur frá
því að hann hefði einu sinni greinst með porfýríu
og var greiningin staðfest með rannsóknum. Við
að heyra þessa sögu óma í eyrum manns raddir
ótal kennara: „Hlustaðu á sjúklinginn, hann er
að segja þér hvað er að." En hvernig á að hlusta á
sjúklinginn ef læknirinn skilur ekki tungumálið?
Það er lífseig klisja að ef nauðsynlegt er að nota
túlk við samtalið sé það vísbending til læknis
um að það verði erfiðara, dýrara og tímafrekara
en endranær að greina og leysa vandamálið.1,2 í
lögum um réttindi sjúklinga eru þó skýr ákvæði
um að sjúklingi eigi að vera tryggð túlkun ef hann
talar ekki íslensku. Sú spurning vaknar hvort ekki
hefði mátt greina sjúkdóminn fyrr með því að nota
túlk strax og ljóst var að tungumálaörðugleikar
torvelduðu samtalið.
Með því að nota löggiltan túlk kemur óháður
aðili að málinu sem er starfi sínu vaxinn og
samtalið verður markvissara. Það gerist síður að
fagtúlkur fari að stýra samtalinu eins og vill gerast
ef ættingi eða vinur túlkar. Læknirinn þarf að vita
hvað sjúklingurinn segir og öfugt. Læknirinn á að
hindra að túlkur og sjúklingur byrji eitthvert firna
spjall. Ef túlkur stendur sig ekki í stykkinu þarf
að finna annan. Ef illa er túlkað fellur ábyrgðin á
lækninn að lokum.
Vandinn að skilja tungumál hvors annars er eitt,
en ólíkt litróf sjúkdóma á milli heimsálfa er annað
og jafnvel erfiðara vandamál. Getur læknirinn
haft alla sjúkdóma ofarlega í huga? Nýgengi
sjúkdómanna eins og það er í heimalandinu
flyst með til nýja landsins. Á Göngudeild sótt-
vama Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins hefur
heilbrigðisskoðun innflytjenda sýnt að um 3%
hafa virka lifrarbólgu, um 0,5% sárasótt og HIV
jákvæðir greinast af og til. Á áttunda áratug
síðustu aldar vora aðfluttir aðeins 2,5% meðal
berklatilfella á íslandi en á fyrsta áratug þessarar
aldar 57%.3' 4 Lyfþol berklastofna hefur aukist
marktækt síðustu 40 ár og er einnig marktækt
algengara meðal aðfluttra.
Sjúkdómatíðni er mjög mismunandi eftir
löndum og það á líka við um alla þá sjúkdóma sem
ekki era með í skimun innflytjenda, þar með talið
porfýría, þalassemía og malaría. Þetta er þó aðeins
brot af heilbrigðisvandamálum innflytjenda en
um þau hefur myndast ný sérgrein, lækningar
innflytjenda.5 Algengt er að einnig aðfluttir
hafi enn engan heimilislækni mörgum árum
eftir komu til Islands. Þeir búa oft við lakan
efnahag og þröngbýli fyrstu árin og leita síður
heilbrigðisþjónustu en innfæddir. Sumpart vegna
þess að þeir treysta ekki kerfinu, sumpart vegna
efnahags. Þeir halda saman og tungumálanámið
vill sækjast seint. Þar með falla þeir síður inn í
samfélagið og það verður þeim framandi. Það
segir sig sjálft að gremja og streita getur komið
fram við slíkar aðstæður.
Heilsufar innflytjenda hefur lítið verið skoðað
hérlendis en vænta má að sömu vandamál séu
uppi á teningnum og á öðrum Norðurlöndum
og í Bretlandi. Mest er þörfin fyrir aðgang að
heimilislækni. Auk þess má nefna þjónustu
vegna streitu og geðrænna vandamála, stoðkerfis-
sjúkdóma, meðgöngu og kvensjúkdóma.
Nauðsynlegt er fyrir starfslið heilbrigðis-
þjónustu að vera meðvitað um bakland sjúk-
lingsins. í tilfellinu hér að ofan gekk allt upp að
lokum en því er ekki alltaf að heilsa. Það er unnt að
mæta vandanum betur með því að leggja áherslu
á að byggja upp traust, bóka frá byrjun tvöfaldan
tíma, nota löggiltan túlk og vera betur með á
nótunum varðandi menningu og sjúkdóma á því
svæði sem sjúklingurinn kemur frá.
Heimildir
1. Carlander AC, Lindholm C. Tolkberoande patient mer
resurskrávande. Lákartidningen 1996; 93: 2854-6.
2. Stefánsdóttir Á. Túlkun á læknamóttöku. Ríkið, Tímarit
Hugvísindastofnunar Háskóla íslands; 2007; 7: 2-3.
3. Berklaskrá, Göngudeild sóttvama, Heilsugæslu höfuð-
borgarsvæðisins.
4. Þorvaldsson S, Blöndal Þ, Briem H. Berklar hjá innflytjendum
á íslandi. Læknablaðið 1997; 83: 810-6.
5. Gushulak BD, MacPherson W. Migration medicine and
health: principle and practice. BC Decker Inc. 2006.
LÆKNAblaðið 2010/96 397