Læknablaðið - 15.06.2010, Blaðsíða 21

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKNIR
greindist með sjúkdóminn 5 ára eða yngri og
43% sjúklinga voru eins eða tveggja ára. Eftir að
heilbrigðisyfirvöld á íslandi hófu bólusetningu
gegn Hib í ungbarnavernd hefur ekki eitt
einasta tilvik bráðrar barkabólgu greinst í barni
undir 10 ára aldri. Bólusetning hófst árið 1989
með það markmið að bólusetja öll börn undir 5
ára aldri á fyrstu tveimur árunum. Samkvæmt
upplýsingum frá landlæknisembættinu náðist
að bólusetja 95% barna undir tveggja ára
aldri og 70% undir fjögurra ára á fyrstu árum
bólusetningarinnar. í dag er bólusett við 3, 5 og 12
mánaða aldur í ungbarnavernd. Á þeim 16 árum,
eftir upphaf bólusetningar, sem skoðuð voru í
rannsókninni (1989-2005), hefur aðeins eitt tilfelli
af barkaloksbólgu greinst í aldurhópnum < 16 ára.
Þetta tilfelli greindist í 10 ára dreng og ræktaðist
gr.B hemólýtískur streptococcus úr sýnum. Þetta
staðfestir það sem áður hefur verið haldið fram,
að bráð barkaloksbólga í börnum var fyrst og
fremst Hib sjúkdómur. Aðrar rannsóknir frá
ýmsum löndum hafa einnig sýnt verulega fækkun
Hib tilfella eftir upphaf bólusetningar57-8'10'12’19
en aðeins okkar rannsókn og rannsókn Alho
og félaga frá Norður-Finnlandi11 sýna algera
upprætingu Hib. Ástæður þess að bakterían
hefur horfið af sjónarsviðinu á íslandi eru
eflaust margþættar. Nefna má landfræðilega
einangrun og framúrskarandi þátttöku í ung-
barnabólusetningum (95%). Þekkt er að lítið
hlutfall bólusettra myndar ekkert eða lélegt ónæmi
fyrir bakteríunni8-13'17'18 en með svo útbreiddri
þátttöku í bólusetningum mun hjarðónæmi
líklegast vernda þessa einstaklinga sem og
óbólusetta. í rannsókn okkar kom fram ómarktæk
aukning á barkaloksbólgu hjá fullorðnum en aðrar
rannsóknir hafa einnig sýnt þá tilhneigingu.1'711
Þetta gæti hugsanlega verið tilkomið vegna bætts
aðgengis að heilbrigðisþjónustu og framþróunar
í greiningaraðferðum, svo sem möguleikum á
sveigjanlegri ljósþráðaspeglun. Við þetta gætu
vægari tilfelli sem áður voru túlkuð sem venjuleg
hálsbólga eða öndunarfærasýking fengið rétta
greiningu. Aldurstengt nýgengi í rannsókn okkar
virtist, ef frá eru talin börn með Hib sýkingu,
aukast jafnt og þétt og ná hámarki á aldursbilinu
milli 40 og 49 ára en minnka eftir þann aldur. Kass
og félagar4 fundu þennan topp milli 21 og 30 ára
og Mayo-Smith og félagar7 milli 30 og 39 ára.
Karlmenn voru í meirihluta sjúklinga á tíma-
bilinu sem skoðað var (58%). Aðrar rannsóknir
hafa einnig sýnt að barkaloksbólga er algengari
hjá karlmönnum með hlutfall frá 54% upp í 88%.
4,6,8,9,11,18
Fáar rannsóknir hafa sýnt fram á marktækar
árstíðarsveiflur í tíðni barkaloksbólgu en Kass og
Lengd sjúkrahúslegu
íjrtldi mjukUrtga
félagar4 og Frantz og Rasgon3 sýndu fram á aukna
tíðni yfir sumartímann en Wong og Berkowitz9
fundu tilhneigingu til aukinnar tíðni á vorin.
I okkar rannsókn var tíðnin hæst yfir vetrar-
mánuðina þótt munur hafi ekki verið marktækur.
Ástæða þessa gæti verið aukin tíðni efri loftvega-
sýkinga í köldum vetrarmánuðum sem gæti gert
sjúklinga móttækilegri fyrir barkaloksbólgu.
Fremur algengt var að tekin væru ræktunar-
sýni frá sjúklingum í rannsókn okkar. Hálsræktun
var tekin hjá 86% sjúklinga en blóðræktun hjá
55%. Jákvætt svar frá öðrum hvorum staðnum
fékkst hjá helmingi sjúklinga með Haemophilus
Influenzae týpu b sem algengustu bakteríu (50%
jákvæðra sýna) en streptococci sp. 35%. Sumar
rannsóknir hafa metið hálsræktun frá barkaloks-
bólgusjúklingum sem gagnslausa rannsókn vegna
hárrar beratíðni ýmissa baktería í koki og efri
loftvegum6. í rannsókn okkar var bæði háls- og
blóðræktun tekin hjá 31 sjúklingi og samsvörun
í niðurstöðum hjá 58% þessara sjúklinga með níu
sjúklinga þar sem sama baktería fannst í hálsi
og blóði og níu sjúklinga með báðar ræktanir
neikvæðar. Þetta bendir til þess að hálsræktun geti
í þó nokkuð mörgum tilfellum gefið gagnlegar
upplýsingar um orsakavald að bráðri barkaloks-
bólgu. Haemophilus influenzae týpa b hvarf nær
algerlega af sjónarsviðinu eftir upphaf bólusetn-
ingar. Eitt einasta tilfelli af Hib barkaloksbólgu
greindist árið 1991 í óbólusettum 18 ára karlmanni
en síðan þá hefur að okkur vitandi ekki greinst
neitt tilfelli af sjúkdómnum sem rekja má til Hib á
Islandi. Eins og komið hefur fram að ofan er líkleg
skýring á algeru hvarfi bakteríunnar mikil þátt-
taka í bólusetningum og ákjósanlegar aðstæður
fyrir hjarðónæmi.
Meðferð bráðrar barkaloksbólgu er umdeild.
Sumir höfundar mæla með ágengri nálgun þar
sem allir sjúklingar eru lagðir inn á gjörgæslu og
lágur þröskuldur fyrir að tryggja loftvegi með
Mynd 7. Fjöldi
legunótta hjá sjúklingum
með barkaloksbólgu á
rannsóknartímabilinu.
LÆKNAblaðið 2010/96 409