Læknablaðið - 15.06.2010, Side 50

UMRÆÐA 0 G
HAGRÆÐING:
F R É T T I R
A F LÆKNADÖGUM
Læknadagar - hlutverk lækna í
hagræðingu innan heilbrigðiskerfisins
Helgi
Sigurðsson
krabbameinslæknir
læknadeild HÍ/Landspítala
helgisi@landspitali.is
Ágrip af erindi af málþingi
á Læknadögum 2010:
Þátttaka lækna í hagræðingu
í heilbrigðisþjónustu. I
næstu tölublöðum verða birt
erindi Michaels Clausen og
Engilberts Sigurðssonar sem
flutt voru á þinginu.
Hér verður fjallað um hagræðingu á sviði
heilbrigðisþjónustu og lækninga með áherslu
á krabbameinsmeðferð. Einnig verður litið á
forsendur hagræðingar og skuldbindingar lækna
með tilvísan í siðareglur lækna, samþykkt um
starfshætti lækna og lög um réttindi sjúklinga,
sem nálgast má meðal annars á vef landlæknis
(www.landlaeknir.is).
Samfélagsleg skuldbinding kemur víða fram
í siðareglum lækna. Læknar eru ein af fáum
stéttum sem bundnar eru af siðareglum þar
sem meðal annars eru fyrirheit um sparnað og
hagræðingu. í siðareglum lækna er tekið fram:
„læknir skal hafa velferð sjúklings og samfélags
að leiðarljósi ... Læknir skal við ákvarðanir taka
tillit til fjárhags sjúklings og samfélags." Einnig
samkvæmt góðum starfsháttum lækna: „... nýta
allan aðbúnað og fjármagn sem stendur til boða
á eins skilvirkan hátt og auðið er." Fram kemur í
lykilgrein laga um réttindi sjúklinga: „Sjúklingur
á rétt á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem á
hverjum tíma er völ á að veita ... bestu þekkingu
sem völ er á ... samfelldri þjónustu og að samstarf
ríki milli allra heilbrigðisstarfsmanna og stofnana
sem hana veita."
Samkvæmt efnahagsáætlun stjórnvalda þarf
að draga úr útgjöldum ríkissjóðs um 20% fram til
ársins 2012, þó er tekið fram að standa eigi vörð
um félags- og velferðarþjónustu, menntakerfið
og heilbrigðisþjónustu þannig að niðurskurður
verði sem minnstur á þeim sviðum. Þegar
ríkisvaldið tekur ákvarðanir um sparnað er
útfærslan oftast gerð á almennum grunni, það
er flatur niðurskurður, sem í raun er oftar en
ekki andstæða við hagræðingu. Hættan við
flatan niðurskurð innan heilbrigðiskerfisins er að
hann veiki lykilstarfsemi og dragi úr framgangi
mikilvægra verkefna. Til dæmis þegar búið er að
hagræða í starfsemi og skera niður allt sem hægt
er mun flatur niðurskurður bitna sérstaklega
illa á þeirri starfsemi. Önnur starfsemi þar
sem slík hagræðing hafði hins vegar ekki verið
framkvæmd stendur þá betur að vígi. Þetta leiðir
af sér mikinn ójöfnuð.
Tillit þarf einnig að taka til þess á hvaða
grundvelli starfsemin er byggð, svo sem
fyrirsjáanlegar breytingar í fjölda sjúklinga eða
breytinga við greiningu, meðferð eða eftirlit.
Einstaklingum greindum með krabbamein fjölgar
árlega um 4% og er fjölgunin fyrst og fremst
vegna breytinga í aldursamsetningu þjóðarinnar,
þar sem 65 ára og eldri fjölgar hlutfallslega
mikið, en hækkandi aldur er helsti áhættuþáttur
krabbameina. í seinni tíð hafa komið fram á
sjónarsviðið ný úrræði við greiningu og meðferð
sem oft á tíðum eru kostnaðarsöm, þar má
sérstaklega nefna dýr líftæknilyf. Hér á landi
er lifun krabbameinssjúklinga með því besta
sem gerist.1 í nýlegri samantekt var farið yfir
árangur meðhöndlunar krabbameinssjúklinga
og var niðurstaðan sú að kostnaður sem
ýmis Evrópulönd lögðu til málaflokksins
endurspeglaðist í betri árangri og aukinni lifun
sjúklinga.2 í ljósi þessa er hætt við því að flatur
niðurskurður í heilbrigðisþjónustu muni bitna illa
á krabbameinssjúklingum.
Mikilvægt er að hafa í huga að orðið hagræðing
hefur víðtækari merkingu en það eitt að spara.
Hagræðing er ekki aðeins bundin við lækkun
tilkostnaðar heldur einnig að fá meira fyrir
minna, til dæmis með aukinni framleiðni og betri
gæðum og þjónustu. Þegar heilbrigðisþjónusta
er annars vegar ætti að setja á oddinn það sem
hagkvæmast er fyrir heildina. Hagræðing ætti
þannig ekki bara að fela í sér sparnað, heldur
einnig stefnumörkun og forgangsröðun. Ut frá
læknisfræðilegum forsendum er líka mikilvægt
að hagræðing sé gerð á grundvelli bestu
þekkingar og reynslu sem völ er á. Með öðrum
orðum að gera hlutina á gagnreyndan hátt
(evidence based). Aðferðafræðin þekkist vel á
meðal lækna, þar sem safnrannsóknum (meta
analysis) er beitt sem grundvelli fyrir því að taka
góðar og vel ígrundaðar ákvarðanir. Því miður
eru slíkar kröfur ekki gerðar þegar verið er að
fjalla um stjórnun, spamað eða niðurskurð. Því
er mikilvægt að setja ekki samasemmerki milli
hagræðingar og sparnaðar.
Stjórnmálamenn eða stjórnendur hafa sjaldnast
jafn skýrar siðareglur að leiðarljósi og læknar
hafa um velferð alls samfélagsins. Hvað þá
um að nýta beri allan aðbúnað og fjármagn á
438 LÆKNAblaðiö 2010/96